2025 yılı itibarıyla Katolik âleminin ruhani liderliğini üstlenen Papa XIV. Leo yani Robert Francis Prevost, bir ziyaret niyetini tüm dünyaya duyurdu, İznik. Bu kadim Anadolu şehrine yapılacak bir yolculuk, dini bir merasim gibi görünse de değil, bin yedi yüz yıllık bir tarihî hafızanın yeniden canlandırılması anlamına gelmekte. Peki neden İznik? Ve neden şimdi?

Papa XIV. Leo, 14 Nisan 2025'te seçilen, tarih boyunca göreve gelen ilk ABD doğumlu papadır. Önceki görevleri arasında Augustin Tarikatı'nda liderlik, Peru'da misyonerlik ve Vatikan'da çeşitli idari roller yer alır. Modern dünyaya açık bir figür olmasına rağmen, geleneğe bağlılığıyla da dikkat çeken birisiymiş. Benim dikkatimi çeken yanı ise papa olarak seçildikten sonra dikkat çeken açıklamalarından biriydi. İznik'e olan özel ilgisi neden diye araştırırken çini merakı olmadığını öğrenmiş oldum. Meğer burası sadece teolojik değil, aynı zamanda politik ve sembolik bir boyutu da olduğu gerçeği.

Milattan sonra 325 yılında, Roma İmparatoru I. Konstantin'in çağrısıyla İznik'te eski adıyla Nikaia'da toplanan Birinci Ekümenik Konsil, Hristiyanlık tarihinin temel dönüm noktalarından biri. Bu konsilde, Hristiyanlık inancının temel metni olan İznik İnanç Bildirgesi hazırlanmış, Arius'un teslis üçleme karşıtı görüşleri reddedilmiş ve İsa'nın "Tanrı'nın özünden doğmuş gerçek Tanrı" olduğu kabul edilmiş.

Konsilin kararları, Katolik ve Ortodoks teolojisinin temel taşlarını oluşturur bunu biliyoruz fakat bugün Batı kiliselerinde hâlâ her ayin sırasında bu bildirge okuyor. Bu sebeple İznik, Hristiyan dünyası için şehir olmaktan öte inançlarının temellerinin atıldığı kutsal bir mekân olarak atfetmişler.

2025 yılı, Birinci İznik Konsili'nin 1700. yıl dönümü tabi hal böyle olunca Papa XIV. Leo'nun buraya yapacağı ziyaretin, bu yıldönümünü anma amacı taşıdığı resmî dille ifade edilmiştir. Ancak diplomatik ve teolojik yorumlara göre, bu ziyaretin asıl amacı çok daha derindir. Papa Francis'in ölmeden önceki vasiyetinde, "Kilise'nin kalbi olan İznik unutulmamalıdır" ifadesi yer aldığı öne sürülmektedir. Bazı kaynaklara göre XIV. Leo, selefinin bu arzusunu yerine getirerek İznik'i Vatikan ile Doğu kiliseleri arasında sembolik bir birlik zemini haline getirmek istiyor.

İznik Konsili'ne dair en yaygın komplo teorisi, Konsil sırasında İncil'in metninin yeniden düzenlendiği, bazı kitapların "uygun bulunmayarak" kutsal kitaptan çıkarıldığı yönündedir. Özellikle Barnabas İncili'nin bu süreçte reddedildiği iddiası ancak tarihi belgeler bu iddiaları doğrudan desteklememektedir.

Yapılan arkeolojik çalışmalar İznik Gölü'nün sığ sularında keşfedilen 4. yüzyıla ait bazilika, Konsil'in yapıldığı yapıya çok yakın bir noktadadır. Fakat arkeologlar, bu yapının toplantının yapıldığı saray değil, ona bağlı bir ibadet alanı olduğunu düşünmektedir. Ayrıca Vatikan Arşivlerindeki 'İznik Kodu 1992'de Vatikan gizli arşivlerinden sızdığı öne sürülen bazı belgelerde, "İznik Kodu" adlı bir dosyada Konsil'in alternatif tutanaklarının bulunduğu ve burada Arius'un düşüncelerine dair bazı bölümlerin sansürlenmeden yer aldığı iddia edilir. Papa XIV. Leo'nun İznik ziyaretiyle Ortodoks, Katolik ve bazı Protestan mezhepleri arasında sembolik bir "inanç birliği bildirgesi" yayımlanacağı kulislerde konuşulmaktadır. Bu, Hristiyanlıkta 1054'te başlayan "Büyük Ayrılık"tan bu yana en büyük birlik girişimi olabilir.

Bence Papa XIV. Leo'nun İznik ziyaretini bu denli istemesi sadece sembolik bir anma gibi gözükmüyor. Bu ziyaret, binlerce yıllık teolojik ayrılıkları bir araya getirme niyeti taşıyan, geçmişin mirasını geleceğe taşımayı hedefleyen bir manevradır. İznik, Hristiyanlık için ne kadar kutsalsa, dünya dini dengeleri için de o denli hassas bir kavşaktır. Anadolu'nun ortasında, bir gölün kenarında başlayan bu yolculuk şimdi tekrar İznik'te düğümlenmekte.