Çocukluktan gelen tehlike: Demans riskini artıran gizli faktörler neler?

Demans, genellikle yaşlılıkla ilişkilendirilse de, son araştırmalar bu hastalığın temellerinin çok daha erken yaşlarda atıldığını gösteriyor. İsveç ve İrlanda'dan bilim insanlarının yürüttüğü kapsamlı çalışmalar, demans riskinin yalnızca ileri yaşlarda değil, çocukluk ve genç yetişkinlik dönemlerinde de şekillenmeye başladığını ortaya koydu. Araştırmacılar, özellikle yaşamın ilk yıllarında karşılaşılan bazı risk faktörlerinin, ilerleyen yaşlarda demans gelişme olasılığını önemli ölçüde etkileyebileceğini vurguluyor.

Demansın anahtar kelimesi: Risk faktörleri çocukluktan başlıyor

Demansın gelişiminde rol oynayan risk faktörleri, sanılanın aksine yalnızca yaşlılık döneminde ortaya çıkmıyor. İsveç ve Çek Cumhuriyeti'nde 2023 yılında gerçekleştirilen bir araştırma, demans riskini artıran bazı doğum ve çocukluk faktörlerini detaylı biçimde inceledi. Araştırmada, ikiz gebelik gibi kontrol edilemeyen etkenlerin yanı sıra, doğumlar arasındaki kısa süreler ve 35 yaşından sonra hamile kalma gibi ebeveyn kararlarını etkileyebilecek unsurların da demans riskini artırdığı belirlendi. Bu bulgular, demansın kökenlerinin yalnızca genetik veya yaşlanmaya bağlı olmadığını, çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinin de en az genetik kadar etkili olabileceğini ortaya koyuyor. Özellikle risk faktörleri arasında yer alan aşırı alkol tüketimi, sigara kullanımı, fiziksel hareketsizlik ve sosyal izolasyon gibi alışkanlıklar, ilerleyen yaşlarda demans gelişimini tetikleyebiliyor. Ayrıca, kirlilik maruziyeti, travmatik beyin yaralanmaları, işitme ve görme kaybı ile düşük eğitim seviyesi gibi çevresel etkenler de demans riskini artıran önemli unsurlar arasında gösteriliyor.

Genç yetişkinlikte alınan önlemler demans riskini azaltabilir

2024 yılında yayımlanan ve İrlanda'daki Küresel Beyin Sağlığı Enstitüsü (GBHI) liderliğinde yürütülen bir başka çalışma ise, 18 ila 39 yaş arasındaki genç yetişkinlerin demans risk faktörlerini mercek altına aldı. Bu araştırmada, dünya genelinden 15 ülkeden uzmanlar bir araya gelerek, beyin sağlığını korumak ve demans riskini azaltmak için yaşam boyu uygulanabilecek bir plan geliştirdi. GBHI'den nörobilimci Francesca Farina, genç yetişkinlik döneminin demans riskini azaltmak için müdahale açısından kritik bir pencere sunduğunu belirtti. Farina'ya göre, genç yetişkinlerin araştırma, eğitim ve politika geliştirme süreçlerinde aktif olarak yer alması, daha sağlıklı beyin sonuçlarına ulaşmak için büyük önem taşıyor. Araştırmada öne çıkan risk faktörleri arasında, aşırı alkol ve sigara kullanımı, hareketsiz yaşam tarzı, sosyal izolasyon, obezite, diyabet, hipertansiyon, yüksek LDL kolesterol ve depresyon gibi sağlık sorunları yer aldı. Bu faktörler, bireylerin yaşam tarzı seçimleriyle doğrudan bağlantılı olduğundan, erken yaşlarda alınacak önlemlerle demans riski önemli ölçüde azaltılabilir.

Çocukluk ve bebeklikteki deneyimler yaşam boyu etkili

Uzmanlar, demansın kökenlerinin çocukluk hatta bebeklik dönemine kadar uzanabileceğine dikkat çekiyor. The Conversation'da yayımlanan bir makalede, araştırma ekibi, yaşamın ilk on yılında veya hatta anne karnında maruz kalınan risk faktörlerinin, ilerleyen yaşlarda demans gelişiminde belirleyici olabileceğini vurguladı. Çoğu demans araştırmasının, yaşlılık dönemindeki bilişsel gerilemeye odaklandığına dikkat çeken ekip, beyin yapısı ve işlevindeki birçok farklılığın aslında çocukluktan itibaren var olduğuna dair artan kanıtlar bulunduğunu belirtti. Uzun vadeli takip çalışmalarında, 70 yaşındaki bir bireyin bilişsel kapasitesini en iyi açıklayan faktörlerden birinin, 11 yaşındaki bilişsel yeteneği olduğu ortaya çıktı. Bu da, düşük bilişsel becerilere sahip yaşlı bireylerin, genellikle bu düşük seviyeye çocukluk dönemlerinden itibaren sahip olduklarını gösteriyor. Yani, yaşlılıkta görülen bilişsel gerileme, yalnızca yaşlanmanın bir sonucu değil; çocukluk ve gençlikteki gelişimsel süreçlerin de bir yansıması.