Ultra işlenmiş gıdalar konusunda uzmanlar ne diyor? Son araştırmalar şaşırtıcı sonuçlar ortaya koydu

Günümüzde Türkiye'de ve dünyanın birçok ülkesinde ultra işlenmiş gıdaların tüketimi hızla artarken, bu gıdaların sağlık üzerindeki etkileri de tartışma konusu olmaya devam ediyor. Son dönemde yayımlanan bilimsel araştırmalar, evde hazırlanan ve minimum düzeyde işlenmiş gıdaların, özellikle kilo kontrolü ve metabolik sağlık açısından önemli avantajlar sunduğunu gösteriyor. Ultra işlenmiş gıdaların ise, pratiklik ve kolaylık sağlamasına rağmen, uzun vadede obezite, diyabet ve kalp hastalıkları gibi ciddi sağlık sorunlarıyla bağlantılı olduğu vurgulanıyor.

Ultra işlenmiş gıdalar ve minimum işlenmiş gıdalar arasındaki temel farklar

Ultra işlenmiş gıdalar, endüstriyel süreçlerden geçirilmiş, genellikle orijinal gıdanın özünden uzaklaştırılmış ve çeşitli katkı maddeleriyle zenginleştirilmiş ürünler olarak tanımlanıyor. Bu ürünler arasında şekerli kahvaltılık gevrekler, aromalı yoğurtlar, gazlı içecekler, hazır noodle'lar, paketli bisküviler ve kekler, kitlesel üretilmiş ekmekler ve yeniden yapılandırılmış et ürünleri öne çıkıyor. Ultra işlenmiş gıdaların ortak özelliği, içeriklerinde çoğunlukla rafine nişasta, eklenmiş şeker, yağ ve tuz gibi maddelerin bulunması ve uzun raf ömrü ile lezzet artırıcı katkı maddeleri içermeleri.

Minimum işlenmiş gıdalar ise, doğallığını büyük ölçüde koruyan, sadece güvenli veya kolay hazırlanabilir hale getirilmiş ürünler olarak öne çıkıyor. Taze, dondurulmuş ya da paketlenmiş sebze ve meyveler, sade yoğurt veya süt, tam tahıllar, yumurtalar, taze veya dondurulmuş balık ve katkısız konserve bakliyatlar bu gruba dahil ediliyor. Bu gıdalar, besin değerlerini büyük ölçüde korudukları için, sağlıklı beslenme açısından önemli bir yere sahip. Araştırmalar, minimum işlenmiş gıdaların lif, vitamin ve mineral bakımından zengin olduğunu, aynı zamanda daha düşük kalori içerdiğini ortaya koyuyor.

Bilimsel araştırmalar ışığında kilo kontrolü ve sağlık

Nature Medicine dergisinde yayımlanan ve son dönemde büyük ilgi gören bir araştırmada, 50 yetişkin rastgele iki gruba ayrılarak, bir grup ultra işlenmiş gıdalarla, diğer grup ise minimum işlenmiş gıdalarla beslenmeye yönlendirildi. Her iki grubun diyetleri de Birleşik Krallık'ın ulusal beslenme standartlarına uygun şekilde hazırlandı. Araştırma sonucunda, her iki grubun da kilo verdiği gözlemlendi; ancak minimum işlenmiş gıdalarla beslenen katılımcıların, ultra işlenmiş gıdalarla beslenenlere kıyasla iki kat daha fazla kilo kaybettiği tespit edildi.

Bu farkın temel nedeni, minimum işlenmiş gıdalar grubunun toplamda daha az kalori alması olarak gösteriliyor. Ayrıca, bu grup, sadece kilo kaybı açısından değil, yağ kütlesinde azalma, trigliserit seviyelerinde düşüş ve sağlıksız gıdalara olan istekte azalma gibi başka sağlık göstergelerinde de daha olumlu sonuçlar elde etti. Ultra işlenmiş gıdalarla beslenen grup da belirli ölçüde kilo kaybı yaşadı ve kan değerlerinde bazı iyileşmeler görüldü; ancak bu değişiklikler, minimum işlenmiş gıdalar grubuna göre daha sınırlı kaldı. Araştırmacılar, bu bulguların, sağlıklı beslenmenin yalnızca kalori hesabından ibaret olmadığını, aynı zamanda gıdanın işlenme düzeyinin de belirleyici bir rol oynadığını vurguluyor.

Ultra işlenmiş gıdaların yaygınlaşmasının nedenleri ve sonuçları

Türkiye'de ve dünyada gıda sistemleri, giderek daha fazla ultra işlenmiş gıdalara bağımlı hale geliyor. Özellikle şehir yaşamının getirdiği hızlı tempo, pratik ve kolay ulaşılabilir gıdalara olan talebi artırıyor. Birleşik Krallık, Avrupa ve ABD'de yapılan araştırmalar, bu tür gıdaların toplam gıda tüketiminin yaklaşık yarısını oluşturduğunu ortaya koyuyor. Ultra işlenmiş gıdaların yaygınlaşmasının başlıca nedenleri arasında, uzun raf ömrü, düşük maliyet, kolay hazırlanabilirlik ve yoğun lezzet yer alıyor.

Bununla birlikte, bilimsel veriler, ultra işlenmiş gıdaların aşırı tüketiminin obezite, tip 2 diyabet, kalp hastalıkları ve bazı kanser türleriyle yakından ilişkili olduğunu gösteriyor. Bu gıdaların lif oranının düşük, eklenmiş şeker ve yağ oranının ise yüksek olması, sağlık açısından ciddi riskler doğuruyor. Uzmanlar, özellikle çocuklar ve gençler arasında ultra işlenmiş gıdalara olan eğilimin, ilerleyen yıllarda toplum sağlığını olumsuz etkileyebileceği uyarısında bulunuyor.

Ultra işlenmiş ve minimum işlenmiş gıdaları ayırt etmenin yolları

Bir gıdanın ultra işlenmiş olup olmadığını anlamak için, ürünün içerik listesini dikkatlice incelemek gerekiyor. Genellikle beşten fazla bileşen içeren ve evde kullanılmayan katkı maddeleri barındıran ürünler, ultra işlenmiş kategorisine giriyor. Özellikle renklendiriciler, aromalar, emülsifikatörler, stabilizatörler ve rafine nişastalar gibi maddeler, bu ürünlerin temel bileşenleri arasında yer alıyor. Minimum işlenmiş gıdalar ise, genellikle kısa ve sade bir içerik listesine sahip oluyor; katkı maddesi veya koruyucu içermiyor.