Gluten hassasiyeti sandığınızdan farklı bir sorun olabilir

Son yıllarda Türkiye'de ve dünyada gluten hassasiyeti konusu giderek daha fazla gündeme gelirken, yeni yayımlanan bir araştırma bu alandaki yaygın inanışları sarsacak nitelikte bulgular ortaya koydu. The Lancet dergisinde yayımlanan kapsamlı inceleme, gluten hassasiyeti olarak bilinen durumun sanıldığı kadar sık rastlanan bir sorun olmadığını, çoğu zaman semptomların arkasında başka nedenlerin yattığını ortaya çıkardı. Araştırmaya göre, gluten hassasiyeti şikâyetiyle başvuran birçok kişi için asıl tetikleyici gluten değil, başka gıda bileşenleri veya psikolojik faktörler olabilir.

Gluten hassasiyeti nedir, kimleri etkiler?

Gluten, buğday, çavdar ve arpa gibi tahıllarda bulunan bir protein olarak biliniyor. Son yıllarda özellikle sporcular, ünlüler ve sosyal medya fenomenleri tarafından gluten içermeyen diyetler sağlıklı yaşamın anahtarı olarak lanse edildi. Ancak bilimsel veriler, gluten hassasiyeti olarak tanımlanan durumun sanıldığı kadar yaygın olmadığını gösteriyor. Çölyak hastalığı, gluten tüketildiğinde bağışıklık sisteminin bağırsaklara saldırdığı ciddi bir hastalık olarak tanımlanırken, çölyak dışı gluten hassasiyeti ise çölyak hastalığı veya buğday alerjisi olmadan gluten içeren gıdalar tüketildiğinde ortaya çıkan semptomlarla kendini gösteriyor. Fakat araştırmalar, bu semptomların çoğu zaman gluten dışındaki faktörlerden kaynaklandığını ortaya koyuyor. Özellikle Türkiye gibi glutenli gıdaların yoğun tüketildiği ülkelerde, gluten hassasiyeti şikâyetlerinin altında yatan gerçek nedenlerin anlaşılması büyük önem taşıyor.

Bilimsel bulgular: Gluten mi, başka bir etken mi?

On yılı aşkın süredir yapılan 58'den fazla bilimsel çalışmanın analiz edildiği araştırmada, gluten hassasiyeti şikâyetiyle başvuran bireylerin büyük çoğunluğunda semptomların doğrudan glutenle ilişkili olmadığı görüldü. Araştırmacılar, bağırsak sistemi, bağışıklık yanıtları, bağırsak-beyin ekseni ve psikolojik etkenler gibi çok sayıda faktörü mercek altına aldı. Bulgulara göre, glutenin kendisine karşı gelişen gerçek hassasiyet oldukça nadir görülüyor. Katılımcıların önemli bir kısmı, gluten yerine plasebo aldıklarında da benzer hatta daha şiddetli semptomlar yaşadı. Bu durum, gluten hassasiyeti olarak tanımlanan şikâyetlerin çoğunlukla başka mekanizmalarla ilişkili olabileceğini gösteriyor.

FODMAP'lar ve fruktanlar: Asıl suçlu kim?

Çalışmada öne çıkan bir diğer önemli bulgu ise, gluten hassasiyetiyle ilişkilendirilen semptomların çoğunlukla FODMAP adı verilen fermente edilebilir karbonhidratlardan kaynaklanabileceği yönünde. Özellikle fruktanlar, buğday, soğan, sarımsak gibi gıdalarda bulunan bir FODMAP türü olarak, şişkinlik ve sindirim sistemi rahatsızlıklarında glutenin önüne geçiyor. Araştırmada, düşük FODMAP diyeti uygulayan bireylerin semptomlarının belirgin şekilde azaldığı, hatta tekrar gluten tüketmeye başladıklarında bile şikâyetlerin geri dönmediği gözlemlendi. Bu bulgular, gluten hassasiyeti şikâyetiyle başvuranların çoğunda asıl sorunun gluten değil, FODMAP içeren gıdalar olabileceğini ortaya koyuyor.

Psikolojik etkenler ve nocebo etkisi

Gluten hassasiyeti ile ilgili yapılan kör deneylerde, katılımcılar ne tükettiklerini bilmediklerinde gluten ve plasebo arasında neredeyse hiçbir fark gözlemlenmedi. Araştırmacılar, semptomların büyük ölçüde beklentiyle şekillendiğini, nocebo etkisinin devreye girdiğini belirtiyor. Yani, glutenin kendilerini hasta edeceğine inanan bireyler, aslında gluten içermeyen plasebo tükettiklerinde de benzer rahatsızlıklar yaşayabiliyor. Beyin görüntüleme çalışmaları, bu beklenti ve kaygının bağırsak-beyin ekseninde gerçek fizyolojik tepkilere yol açtığını gösteriyor. Bu nedenle, gluten hassasiyeti şikâyetlerinin altında yalnızca biyolojik değil, psikolojik faktörlerin de önemli bir rol oynadığı vurgulanıyor.