Diyabetin görünmeyen tarafı: Tip 5 diyabet neden gündemde?

Türkiye'de diyabet alanında önemli bir gelişme yaşandı. Uluslararası Diyabet Federasyonu, tip 5 diyabeti bağımsız bir diyabet türü olarak kabul etti. Bu yeni sınıflandırma, diyabetin yalnızca tip 1 ve tip 2'den ibaret olmadığını, çok daha karmaşık bir tablo sunduğunu gözler önüne seriyor. Özellikle yetersiz beslenme ile bağlantılı olan tip 5 diyabet, başta Türkiye olmak üzere düşük ve orta gelirli ülkelerde sağlık politikalarını yeniden şekillendirecek gibi görünüyor. Diyabetin farklı türlerinin nedenleri, risk faktörleri ve tedavi yaklaşımlarına dair güncel bilgiler, hastalığın yönetiminde büyük önem taşıyor.

Diyabetin çeşitliliği: Tip 1, tip 2 ve ötesi

Diyabet, kan şekeri seviyelerinin yükselmesine yol açan ve vücudun insülin üretiminde ya da kullanımında sorunlar yaşanmasına neden olan bir hastalıklar grubunu ifade eder. Tip 1 diyabet, genellikle bağışıklık sisteminin pankreastaki insülin üreten hücrelere saldırması sonucu ortaya çıkar. Bu otoimmün süreç, kişinin yaşamının herhangi bir döneminde başlayabilir. Genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin birleşimiyle tetiklenen tip 1 diyabet, yaşam boyu insülin tedavisi gerektirir. Son yıllarda kök hücre nakli ve pankreas hücre nakli gibi ileri tedavi seçenekleri de gündeme gelmiş olsa da, bu yöntemler henüz yaygın olarak uygulanmamaktadır ve hastaların bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar kullanması gerekmektedir.

Tip 2 diyabet ise, tüm diyabet vakalarının en büyük bölümünü oluşturur. Genellikle yüksek vücut kitle indeksiyle ilişkilendirilen bu tip, aslında normal kilolu bireylerde de görülebilir. Özellikle Güney Asya, Afrika ve Karayip kökenli bireylerde, genetik yatkınlık nedeniyle tip 2 diyabet riski daha yüksektir. Tedavi seçenekleri arasında insülin üretimini artıran veya insülin duyarlılığını geliştiren ilaçlar bulunur. Metformin gibi ilaçlar, dünya genelinde milyonlarca kişi tarafından kullanılmakta ve karaciğerdeki şeker üretimini azaltarak kan şekeri kontrolüne yardımcı olmaktadır. Ayrıca, kişiye özel tedavi planlarının sağlık sonuçlarını önemli ölçüde iyileştirdiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleriyle tip 2 diyabetin geriye döndürülebileceği de yapılan araştırmalarla gösterilmiştir. Örneğin, 800 kalorilik düşük kalorili diyet uygulayan hastaların neredeyse yarısında, bir yıl içinde diyabetin gerilediği gözlemlenmiştir.

Gebelikte ve nadir görülen diyabet türleri

Gestasyonel diyabet, hamileliğin özellikle 24. ile 28. haftaları arasında ortaya çıkan bir diyabet türüdür. Hamilelikte yaşanan hormonal değişimler, vücudun insüline olan duyarlılığını azaltır ve bu durum kan şekeri seviyelerinde artışa yol açar. Risk faktörleri arasında aşırı kilo, ailede diyabet öyküsü ve daha önce iri bebek doğurmuş olmak yer alır. Orta Doğu, Güney Asya ve Afrika-Karayip kökenli kadınlarda gestasyonel diyabet görülme sıklığı daha fazladır. Yaş ilerledikçe insülin duyarlılığının azalması da riski artıran bir diğer etkendir. Tedavi genellikle diyet, egzersiz, tabletler veya insülin enjeksiyonlarıyla sağlanır.

Diyabetin daha nadir görülen türleri de mevcuttur. En az dokuz farklı alt tipin tanımlandığı bu grupta, genetik değişikliklerden kaynaklanan formlar öne çıkar. Neonatal diyabet, yaşamın ilk aylarında ortaya çıkar ve pankreastan insülin salınımını etkileyen genetik mutasyonlarla ilişkilidir. Bu hastalarda, insülin üretimini destekleyen tabletlerle tedavi mümkün olabilir. MODY (matürite başlangıçlı diyabet), genellikle genç erişkinlerde görülen ve yine genetik değişikliklerle bağlantılı bir diyabet türüdür. Tip 3c diyabet ise, pankreasın zarar görmesi sonucu gelişir. Pankreas kanseri ya da pankreatit gibi durumlar sonrasında ortaya çıkabilen bu tip, pankreasın bir kısmının alınmasıyla da tetiklenebilir. Kistik fibrozis hastalarında ise, yaş ilerledikçe diyabet riski artar ve 40 yaşına kadar bu hastaların üçte biri diyabet geliştirir. Bu türler, diyabetin ne denli çeşitli ve karmaşık olabileceğini gösteriyor.