Uzmanlar uyarıyor: Diabetes insipidus sandığınızdan daha tehlikeli olabilir

Türkiye'de diyabet denildiğinde çoğu kişinin aklına tip 1 veya tip 2 diyabet geliyor. Ancak kan şekeriyle hiçbir ilgisi olmayan, fakat yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyen başka bir diyabet türü daha var: diabetes insipidus. Bu hastalık, ülkemizde ve dünyada binlerce kişinin hayatını sessizce etkiliyor. Diabetes insipidus, toplumda yeterince tanınmayan bir sağlık sorunu olmasına rağmen, erken teşhis edilmediğinde ciddi komplikasyonlara yol açabiliyor. Özellikle sürekli susuzluk, aşırı su tüketimi ve sık idrara çıkma gibi belirtilerle kendini gösteren bu rahatsızlık, doğru tedavi edilmediği takdirde hayati riskler taşıyor.

Diabetes insipidus nedir ve nasıl ortaya çıkar?

Diabetes insipidus, isminde "diyabet" kelimesi geçmesine rağmen, tip 1 ve tip 2 diyabetten tamamen farklı bir hastalıktır. Tip 1 ve tip 2 diyabette temel sorun, vücudun insülin üretiminde ya da kullanımında yaşanan aksaklıklardır ve bu durum doğrudan kan şekeri seviyelerini etkiler. Oysa diabetes insipidus'ta sorun, su dengesini sağlayan arginin vazopressin (AVP) adlı hormonun üretimi veya böbrekler tarafından algılanmasında ortaya çıkar. AVP, hipofiz bezinde üretilen ve böbreklere suyun tutulması gerektiğini bildiren bir hormondur. Eğer bu hormon yeterince salgılanmaz ya da böbrekler bu hormona yanıt vermezse, vücut suyu tutamaz ve kişi sürekli olarak büyük miktarlarda seyreltilmiş idrar yapar. Sonuç olarak, hasta ne kadar su içerse içsin, susuzluk hissi bir türlü geçmez ve vücut hızla su kaybeder.

Türkiye'de diabetes insipidus tanısı alan kişi sayısı kesin olarak bilinmemekle birlikte, tıp literatüründe bu hastalığın nadir görüldüğü belirtiliyor. Buna rağmen, tanı konulmamış vakaların sayısının daha fazla olabileceği düşünülüyor. Özellikle çocuklarda ve genç erişkinlerde görülen belirtiler, bazen başka hastalıklarla karıştırılabiliyor. Bu nedenle, diabetes insipidus'un toplumda yeterince bilinmemesi, teşhis ve tedavi süreçlerini olumsuz etkileyebiliyor.

Belirtiler, nedenler ve risk faktörleri

Diabetes insipidus'un en belirgin özelliği, kişinin normalden çok daha sık ve fazla miktarda idrara çıkmasıdır. Bu durum, beraberinde sürekli bir susuzluk hissini ve aşırı su tüketimini getirir. Hastalar, gün boyunca litrelerce su içmek zorunda kalabilir ve buna rağmen ağız kuruluğu, halsizlik ve baş dönmesi gibi şikayetler yaşayabilirler. İdrarın rengi genellikle çok açıktır ve yoğunluğu düşüktür. Bu belirtiler, tip 1 ve tip 2 diyabetin idrarda şeker bulunmasıyla oluşan tatlı kokusundan farklıdır; diabetes insipidus'ta idrarda şeker yoktur.

Hastalığın ortaya çıkmasında birden fazla neden rol oynayabilir. En yaygın neden, AVP hormonunun üretiminde yaşanan eksikliktir. Bu durum, merkezi diabetes insipidus olarak adlandırılır ve genellikle hipotalamus veya hipofiz bezinde oluşan tümörler, travmalar, cerrahi müdahaleler veya bazı enfeksiyonlar sonucu gelişebilir. Ayrıca genetik faktörler de hastalığın ortaya çıkmasında etkili olabiliyor. Nadir durumlarda ise, gebelik sırasında ortaya çıkan gestasyonel diabetes insipidus görülebilir. Burada, plasentadan salgılanan enzimler AVP hormonunu parçalayarak etkisiz hale getirir. Bu tip genellikle doğumdan sonra kendiliğinden düzelir.

Bazı hastalarda ise böbrekler AVP hormonuna yanıt veremez. Bu duruma nefrojenik diabetes insipidus adı verilir ve çoğunlukla böbreklerin doğuştan gelen bir hassasiyeti ya da lityum gibi bazı ilaçların uzun süreli kullanımı sonucu gelişir. Ayrıca, elektrolit dengesizlikleri ve bazı böbrek hastalıkları da bu tabloya yol açabilir. Türkiye'de özellikle psikiyatrik hastalıklarda kullanılan lityum tedavisi alan bireylerde, diabetes insipidus riski daha yüksektir.