Milyonlar kullanıyor ama kimse bilmiyor: O ilaçların gizli riski nedir?

Son yıllarda Hollywood ünlülerinin de kullanımıyla popülarite kazanan GLP-1 ilaçları, başlangıçta tip 2 diyabet tedavisi için geliştirilmişse de günümüzde kilo kaybı amaçlı kullanımı yaygınlaşmıştır. Ozempic ve Mounjaro gibi bu ilaçlar, kan şekeri seviyelerini düşürerek ve iştahı azaltarak çalışmaktadır. Ancak dramatik kilo kaybı başarılarının ardında, artan intihar düşünceleri riski ve doğum kontrol başarısızlıklarından kaynaklanan istenmeyen hamilelik vakaları gibi ciddi yan etkiler gizlidir. Avustralya'nın Terapötik Ürünler İdaresi bu hafta yayınladığı yeni uyarılarla, bu ilaçların kullanıcılarının ve sağlık profesyonellerinin bu risklerin farkında olması gerektiğini vurgulamıştır.

GLP-1 ilaçları nedir ve nasıl çalışır?

Glukagon benzeri peptit-1 olarak bilinen GLP-1 ilaçları, vücudun kan şekeri düzeyini kontrol etme mekanizmasını etkileyerek çalışmaktadır. Bu ilaçlar, pankreas tarafından salgılanan doğal hormonun yapay versiyonudur ve kan şekerini düşürmenin yanı sıra beyin merkezlerinde iştah kontrolünü sağlayan sinyalleri tetikler. Avustralya'da kullanım için onaylanan beş farklı GLP-1 ilacı bulunmaktadır: tirzepatid içeren Mounjaro, semaglutid içeren Ozempic ve Wegovy, liraglutid içeren Saxenda ile dulaglutid içeren Trulicity. Bu ilaçlar son on yıldır mevcud olmakla birlikte, ünlü kişiliklerin sosyal medyada paylaştığı sonuçlar sayesinde son yıllarda halk arasında yaygın olarak tanınmaya başlamıştır. Kilo kaybı ve diyabet kontrolü konusundaki etkinlikleri nedeniyle talep giderek artmakta ve bu ilaçlar ev halkının bildiği isimler haline gelmektedir.

Bilinen ve endişe verici yan etkiler

GLP-1 ilaçlarının en sık görülen yan etkileri sindirim sistemiyle ilgilidir. Mide bulantısı, kusma, ishal, hazımsızlık, mide ağrısı ve kabızlık gibi bu yan etkiler, genellikle hafif düzeyde olmakta ve zamanla vücudun ilaca alışmasıyla geçme eğilimindedir. Çoğu hastada bu semptomlar tolere edilebilir hale gelmekte veya tamamen ortadan kalkmaktadır. Ancak son dönemde ortaya çıkan ve daha ciddi olan yan etkiler, sağlık otoritelerinin alarm vermesine neden olmuştur. İntihar düşünceleri ve davranışı riski ile oral doğum kontrol haplarının etkinliğinin azalması, bu ilaçların kullanımıyla ilişkili olabilecek en endişe verici sorunlardır. Bu nedenle Avustralya'nın Terapötik Ürünler İdaresi, GLP-1 ilaçlarının potansiyel risklerine karşı halkı ve sağlık çalışanlarını uyarmak için resmi uyarılar yayınlamıştır.

İntihar düşünceleri ve davranış riski: Veriler ne gösteriyor?

Kasım 2025'e kadar olan on iki aylık dönemde, Avustralya Advers Olaylar Bildirimleri Veri Tabanında, GLP-1 ilacı kullanımıyla eş zamanlı olarak bildirilen yirmi intihar düşüncesi vakası kaydedilmiştir. Bu sayı, akademik araştırmaların bulgularıyla tutarlılık göstermektedir. 2024 yılında yapılan bir bilimsel çalışma, GLP-1 ilaçları kullanımı ile intihar davranışı riskinde yüzde 106'lık bir artış arasında bir bağlantı tespit etmiştir. Dünya Sağlık Örgütü verilerinin analizi de semaglutid kullanımı ile intihar düşünceleri arasında bir korelasyon bulmuştur. Bu bulgular, GLP-1 ilaçlarının ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olabileceğini göstermektedir. Ancak tüm bilimsel kanıtlar bu bağlantıyı desteklemektedir. 2024 yılında yapılan başka bir çalışma, kilo kaybı veya diyabet tedavisi için bu ilaçları alan 1,8 milyondan fazla hastanın verilerini incelemiştir. Araştırmacılar, GLP-1 ilacı almayan hastalarla karşılaştırıldığında, bu ilaçları kullanan hastaların yeni veya tekrarlayan intihar düşüncelerinin daha düşük bir riskle karşı karşıya olduğunu bulmuştur. Bu çelişkili bulgular, GLP-1 ilaçları ile intihar düşünceleri arasındaki ilişkinin daha derinlemesine araştırılması gerektiğini göstermektedir.

Doğum kontrol haplarının etkinliğine etki

Oral doğum kontrol hapları, hormon kullanarak iki temel mekanizmayla hamileliği önlemektedir. Birincisi, yumurtalıklardan yumurta salınımını engellemek; ikincisi ise rahim ağzı mukusunu kalınlaştırarak spermin yumurtaya ulaşmasını zorlaştırmaktır. Bu koruyucu etkiler, yalnızca hamileliği önlemek için gerekli hormon seviyeleri yeterince yüksek konsantrasyonda olduğunda tetiklenmektedir. GLP-1 ilaçları, vücudun oral doğum kontrol haplarındaki hormonları emme şeklini etkileyebilmektedir. Bu durum, hormon seviyelerinin hamileliği önlemek için gerekli düzeyde kalmamasına neden olabilir ve doğum kontrol başarısızlığına yol açabilir. Araştırmacılar ilk olarak 2003 yılında GLP-1 ilaçlarının oral doğum kontrol haplarını etkileme potansiyelini bilimsel literatüre getirmiştir. GLP-1 ilaçlarının bu etki gücü, ilaç türüne göre değişmektedir. Tirzepatid ile oral doğum kontrolü arasındaki ilişkiyi inceleyen bir derleme, bu spesifik ilacın diğer GLP-1 ilaçlarına kıyasla hormon emilimi üzerinde daha yüksek bir etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur. 2015 yılında yayınlanan bir semaglutid araştırması, hastalara yaygın olarak kullanılan etinil estradiol veya levonorgestrel içeren oral doğum kontrol hapları verildiğinde, ilacın vücuda emilen hormon miktarını etkilemediğini bulmuştur. Ancak 2025 yılında yapılan daha güncel bir çalışma, hem tirzepatid hem de oral semaglutid'in oral doğum kontrol hormonu seviyelerini etkileyebildiği sonucuna varmıştır. Bu bulgular, GLP-1 ilaçları kullanan kadınların doğum kontrol yöntemini seçerken dikkatli olması gerektiğini göstermektedir.