Yapay zeka, çözülemeyen antik dillerin şifresini çözebilir mi?

İnsanlık tarihinin en büyük entelektüel bulmacalarından biri, hâlâ çözülemeyen antik yazı sistemlerinin ardında saklı. İndus Vadisi'nden Paskalya Adası'na, Girit'ten İran'a kadar uzanan bu gizemli diller, modern teknolojinin ve bilimsel ilerlemelerin ışığında bile sırlarını koruyor. Arkeologlar ve dilbilimciler, ellerindeki kısıtlı verilerle bu kadim alfabeleri çözmeye çalışırken, yapay zeka gibi yeni nesil araçların bu süreçte ne kadar etkili olabileceği sorusu gündemdeki yerini koruyor.

Çözülemeyen dillerin büyüsü: insanlığın kayıp hafızası

Günümüzde, geçmiş medeniyetlerin izlerini süren araştırmacılar için en büyük engellerden biri, bazı yazı sistemlerinin hâlâ çözülememiş olması. İndus Vadisi Medeniyeti'nin yazısı, Harappan olarak da bilinen bu alfabe, yüzlerce mühür ve çömlek parçasında karşımıza çıkıyor. Ancak bu yazılar genellikle çok kısa dizilerden oluşuyor ve dilin tam anlamıyla bir dil mi yoksa bir sembol sistemi mi olduğu tartışmalı. Benzer biçimde, Şili'nin Paskalya Adası'nda keşfedilen Rongorongo yazısı da, kuşlar, insanlar ve çeşitli süslemelerle bezeli soyut gliflerden oluşuyor. Ancak, bugüne kadar yalnızca birkaç ahşap tablette rastlanan bu yazıların büyük bölümü hasarlı ve çözümlemeye elverişli değil. Girit'teki Minoan uygarlığına ait Lineer A ve Girit Hiyeroglifleri de, Lineer B'nin aksine, hâlâ okunamayan yazı sistemleri arasında yer alıyor. Bu alfabelerin çözülememiş olması, insanlığın geçmişine dair önemli bir bilgi boşluğuna işaret ediyor. Çünkü her bir yazı sistemi, kaybolmuş bir kültürün düşünce yapısını, inançlarını ve günlük yaşamını anlamamıza olanak sağlayacak anahtarları barındırıyor.

Bonmann'ın izinde: çözülemeyen dillerin peşinde

Almanya'nın Köln Üniversitesi'nde tarihsel-karşılaştırmalı dilbilim alanında uzmanlaşan Svenja Bonmann, bu gizemli alfabelerin çözülmesi için çalışan bilim insanlarından biri. Bonmann'ın araştırmaları, özellikle Meksika'nın güney kıyısında bir zamanlar kullanılan Epi-Olmec yazı sistemine odaklanıyor. Ancak burada karşılaşılan en büyük sorun, mevcut metinlerin hem hacim olarak çok küçük olması hem de bağlamlarının belirsizliği. Bonmann, "En zeki zihinlerin bile çözemediği kadar zor bir entelektüel bulmacayla karşılaşmak benim için çok çekici," diyerek, bu tür yazıların yok olmuş kültürlere erişim için adeta bir zaman makinesi işlevi gördüğünü vurguluyor. Ona göre, bu yazı sistemleriyle uğraşmak, geçmişle aktif bir etkileşim kurmanın en etkileyici yollarından biri. Bonmann'ın çalışmalarında öne çıkan bir diğer nokta ise, yazıların çözülememesinin ardında yatan temel nedenlerin başında, yeterli miktarda metin ve güvenilir bağlam eksikliği geliyor. Bu eksiklik, dilbilimcilerin kalıpları tespit etmesini ve hipotezlerini test etmesini oldukça zorlaştırıyor.

Rosetta Taşı'nın yokluğu: çözümün önündeki en büyük engel

Antik yazıların çözülmesinde en büyük dönüm noktalarından biri, hiç şüphesiz Rosetta Taşı'nın keşfi olmuştu. Bu taş, aynı metni üç farklı yazı sisteminde içerdiği için, Mısır hiyerogliflerinin çözülmesinde anahtar rol oynamıştı. Ancak, çözülemeyen diller arasında yer alan İndus, Rongorongo, Lineer A, Girit Hiyeroglifleri, Epi-Olmec, Etrüskçe ve Proto-Elamite için böyle bir "anahtar metin" bulunmuyor. Bu eksiklik, karakterlerin hangi seslere, hecelere veya kelimelere karşılık geldiğini belirlemeyi neredeyse imkânsız hale getiriyor. Bonmann, "İki dilli metinlere sahip olmak şart değil ama tarihi dönemler arasında bir tür süreklilik gerekiyor. Yer adları, hükümdar veya tanrı isimleri gibi ipuçları, çözüm sürecinde büyük önem taşıyor," diyor. Ancak, mevcut metinlerin çoğunun kısa ve bağlamdan kopuk olması, bu tür ipuçlarını bulmayı güçleştiriyor. Ayrıca, yazıların bulunduğu nesnelerin kaybolması veya kötü belgelenmiş olması da, araştırmacıların işini daha da zorlaştırıyor. Avrupa'da nispeten daha fazla kanıt bulunurken, Orta Amerika gibi bölgelerde fetihçiler tarafından yok edilen belgeler, bilim insanlarını "geçmişin kırıntılarıyla" çalışmaya zorluyor.