Gece yarısı uyanıklık; Tarihte yaygın olan uyku düzeni modern çağda neden ortadan kayboldu?

Tarihte yaygın olan iki uyku düzeni

İnsanlık tarihinin çoğu döneminde, gece boyunca kesintisiz uyku hiç de alışılmış bir durum değildi. Araştırmalar ve tarihi belgeler, insanların genellikle her gece iki ayrı uyku periyoduna bölünen bir yaşam tarzı sürdüğünü göstermektedir. Bu uyku dönemleri sıklıkla 'birinci uyku' ve 'ikinci uyku' olarak adlandırılmış, her biri birkaç saat sürmüştür. Bu iki uyku bölümü arasında, gecenin ortasında bir saat veya daha fazla süren bir uyanıklık aralığı bulunmaktaydı.

Avrupa, Afrika ve Asya'dan gelen çok sayıda tarihi kayıt, bu uyku düzeninin ne kadar yaygın olduğunu ortaya koymaktadır. Ailelerin akşam karardıktan kısa bir süre sonra yatağa gittikleri, gece yarısı civarında uyandıkları ve şafaktan önce tekrar uyuya döndükleri belirtilmektedir. Antik Yunan şairi Homeros ve Roma şairi Vergilius gibi ünlü yazarların eserlerinde bile 'birinci uykuyu sonlandıran saat' ifadelerine rastlanması, bu uyku sisteminin ne kadar yaygın ve kabul gören bir pratik olduğunu göstermektedir.

Geceyi iki parçaya bölmek, insanların zamanı algılama biçimini derinden etkilemiştir. Sessiz uyanıklık aralığı, gecelere net bir orta nokta sağlamış ve özellikle uzun kış akşamlarının daha az monoton ve yönetilmesi daha kolay hissedilmesini mümkün kılmıştır. Bu aralık, ölü bir zaman değil, fark edilen ve değerlendirilen bir zamandı.

Gece yarısı uyanıklığında yapılan faaliyetler

Gece yarısında uyanıp kalınan bu saatler, insanlar tarafından çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. Bazı insanlar ateşi karıştırmak, hayvanları kontrol etmek veya ev işleriyle ilgilenmek gibi pratik görevleri yerine getirmek için kalkarlardı. Diğerleri ise yatakta kalarak dua etmek, az önce gördükleri rüyaları düşünmek veya meditasyon yapmak tercih etmişlerdir. Sanayi öncesi dönemlerden kalan mektuplar ve günlükler, insanların bu sessiz saatleri okumak, yazmak, hatta aile üyeleri veya komşularla sessizce sosyalleşmek için değerlendirdiklerini göstermektedir. Birçok çift, bu gece yarısı uyanıklığını yakınlık ve birliktelik için bir fırsat olarak kullanmıştır.

Yapay aydınlatmanın uyku düzenini değiştirmesi

İkinci uykunun kaybolması, son iki yüzyılda meydana gelen derin toplumsal ve teknolojik değişikliklerin sonucudur. Bu değişikliklerin en önemlilerinden biri, yapay aydınlatmanın icadı ve yaygınlaşmasıdır. 1700'ler ve 1800'ler boyunca, önce yağ lambaları, ardından gaz aydınlatması ve sonunda elektrik ışığının bulunması, geceyi tamamen farklı bir şekilde deneyimlenebilir hale getirmiştir. Gün batımından kısa bir süre sonra yatmak yerine, insanlar artık lamba ışığı altında akşamın ilerleyen saatlerine kadar ayakta kalabilmişlerdir.

Biyolojik açıdan bakıldığında, geceleyin parlak ışık maruziyeti, insan vücudunun iç saatini, yani sirkadiyen ritimleri önemli ölçüde kaydırmıştır. Bu değişim, vücutları birkaç saatlik uykunun ardından uyanmaya daha az eğilimli hale getirmiştir. Işık zamanlaması bu süreçte kritik bir rol oynamıştır. Yatmadan önce oda ışığına maruz kalmak, melatonin üretimini baskılar ve geciktirir, bu da uykunun başlangıcını daha geç saatlere iter. Sabah ışığı ise, özellikle yüksek miktarda mavi ışık içermesi nedeniyle, sirkadiyen ritimleri düzenlemek için son derece önemlidir ve vücudun kortizol üretimini uyarmada en etkili dalga boyudur.