Uzaydan gelen radyasyon 6 bin uçağı acil güncellemeye zorladi

Uzaydan gelen küçük ve yüksek enerjili parçacıklar, havacılık endüstrisinde beklenmedik bir kriz yaratarak binlerce uçağın yere indirilmesine neden oldu. 30 Ekim 2025 tarihinde Meksika'nın Cancun şehrinden ABD'nin New Jersey eyaletindeki Newark'a uçan bir JetBlue Airbus A320 ticari yolcu uçağı, aniden ve öngörülemeyen bir şekilde irtifasını kaybetti. Uçağın pilotu, hava trafik kontrolüne telsizle tıbbi ekipmana ihtiyaç duyduğunu bildirdi ve yaşanan olayda üç yolcunun başında ciddi yaralanmalar meydana geldiğini rapor etti. Uçak Florida'ya yönlendirildi ve iniş sırasında en az 15 yolcu hastaneye kaldırıldı. Bu olay, bir ay sonra 6 binden fazla Airbus uçağının toplu olarak yere indirilmesine ve havacılık endüstrisinin tarihindeki en geniş kapsamlı geri çağırmalarından birine dönüştü. Kasım 2025'in son hafta sonu, yılın en yoğun hava yolculuğu dönemlerinden biri olan Şükran Günü sonrasında yaşandığı için, havacılık sektöründe yaygın aksamalar ve iptallerle sonuçlandı.

Kozmik radyasyon ve bit çevirmeleri nedir?

Airbus tarafından yapılan ilk soruşturma, JetBlue uçağının ani irtifa kaybının, uçağın kanatlarındaki ve kuyruğundaki hareketli parçaları kontrol eden bilgisayarlarından birindeki bir arızayla doğrudan bağlantılı olduğunu ortaya çıkardı. Bu arıza, uçuş gününde Dünya'yı bombalayan kozmik radyasyon tarafından tetiklenmiş görünüyordu. Kozmik radyasyon, protonlar gibi uzaydan gelen yüksek hızlı atom altı parçacıkların gezegenimizin atmosferindeki atomlara çarpması sonucu oluşur. Bu çarpışmalar, bir masanın üzerine misket atılması gibi, parçacıkların atmosferimizden yağmur biçiminde yağmasına neden olur. Nadir durumlarda, bu hızlı hareket eden nötronlar bilgisayar elektroniğine çarpabilir ve bilgisayarın belleğinde depolanan küçük veri bitlerini bozabilir. Bit çevirmeleri olarak bilinen bu olay, bir biti—genellikle 0 veya 1 olarak temsil edilen—bir durumdan diğerine çevirebilir ve elektroniklerin beklenmedik şekillerde davranmasına neden olabilir. İngiltere'deki Reading Üniversitesi'nde uzay fiziği profesörü Matthew Owens, bu fenomenin uydular için özellikle sorunlu olduğunu belirtmiştir. Uzay donanımı için bit çevirmelerinin oldukça sık görüldüğünü ve bu nedenle uzay teknolojisinin bu tehdide karşı özel koruma gerektirdiğini açıklamıştır.

Neden uçaklar bu tehdide daha savunmasız?

Nötron akısı—nötron radyasyonunun bir ölçüsü—atmosferde ne kadar yükseklere çıkılırsa o kadar artar. Uçaklar yüksek irtifada uçtuğu için, bir çarpmanın uçaktaki bilgisayar ekipmanının hassas parçalarına çarpma şansı yer seviyesindeki bilgisayarlardan daha yüksektir. Bit çevirmeleri yer seviyesinde de meydana gelmesine rağmen, uçaklarda bu sorun daha kritik bir hal almıştır. Bunun temel nedeni, modern uçakların havada kontrolünü sağlamak için mekanik sistemler yerine giderek artan biçimde elektronik tel üzerinden uçuş sistemlerine bağlı bilgisayarlara güvenmesidir. Bu elektronik bağımlılık, bit çevirmelerinin meydana geldiklerinde oluşturduğu riskin çok daha yüksek olduğu anlamına gelir. Uçağın yapısal kapasitesini aşabilecek kadar şiddetli ve komut verilmemiş bir irtifa değişikliği, yolcuların güvenliğini ciddi biçimde tehlikeye atabilir. Hem Avrupa Birliği Havacılık Güvenliği Ajansı (EASA) hem de ABD Federal Havacılık Otoritesi (FAA), bu riskin ciddiyetini kabul ederek acil uçuşa elverişlilik direktifleri yayınlamıştır.

Airbus'un aldığı acil önlemler

Kozmik radyasyon tehdidine karşı Airbus, A320, A319 ve A321 uçaklarının düzinelerce varyantında uçak içi bilgisayarlara acil güncellemeler yapılması gerektiğini belirtmiştir. Tüm bu uçakların yazılım güncellemelerine ve yaklaşık 900 durumda, uzay radyasyonunun elektronikleriyle tahribat yaratma tehdidine karşı onları daha iyi korumak için yeni bilgisayar donanımına ihtiyacı vardı. Bu geniş kapsamlı güncelleme ve donanım değişim programı, havacılık endüstrisinin kozmik radyasyon kaynaklı bit çevirmelerine karşı alabildiği en kapsamlı koruma önlemidir. Yolcu taşımalarına izin verilmeden önce, tüm etkilenen uçakların bu güncellemeleri alması zorunlu hale getirilmiştir. Kasım 2025'in son hafta sonu boyunca yaşanan yaygın aksamalar ve iptallerinin temel nedeni, bu acil güncellemelerin uygulanması sırasında çok sayıda uçağın operasyondan çıkarılması olmuştur.