Gökbilimciler kozmosun derinliklerinde çift halka sistemi keşfetti

Deniz Zeybek - Aralık 05, 2025 22:27 | Son Güncelleme Tarihi: Aralık 05, 2025 22:27

Yurttaş bilim insanları ve profesyonel gökbilimcilerin işbirliğiyle, 7,7 milyar ışık yılı uzaklıkta iki kesişen parlak radyo ışığı halkasından oluşan çarpıcı bir yapı tespit edildi. Bu tuhaf radyo çemberi (ORC), şimdiye kadarki en güçlü ve en uzak örneği olarak bilim dünyasında heyecan yaratıyor.

Kapat

HABERİN DEVAMI

Kozmosun sınırlarında yapılan gözlemlerde, gökbilimciler tarafından şimdiye kadarki en güçlü tuhaf radyo çemberi keşfedilmiştir. J131346.9+500320 olarak adlandırılan bu gizemli yapı, iki kesişen parlak radyo ışığı halkasından meydana gelmekte ve 7,7 milyar yıl öncesinden gelen ışınlarla Dünya'ya ulaşmaktadır. Mumbai Üniversitesi'nden gökbilimci Ananda Hota liderliğindeki araştırma ekibi, yurttaş bilim insanları ile profesyonel gökbilimcilerin ortak çalışmasıyla bu dikkat çekici keşfi gerçekleştirmiştir.

Tuhaf radyo çemberleri ve özellikleri

Tuhaf radyo çemberleri, galaksilerarası uzayın derinliklerinde tespit edilen, kabaca çember şeklindeki ve yalnızca radyo frekansında yayılım yapan gizemli kozmik yapılardır. Bu nesnelerin oluşum mekanizması uzun süre bilim insanlarını meşgul etmiş olsa da, artan kanıtlar bunların süper kütleli kara deliklerle yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. Evren boyunca bulunan bu yapılar, kara deliklerin dev loblardan astrofiziksel jetlere kadar çeşitli radyo yapılarının oluşumundan sorumlu olduğunu düşündürmektedir. Pek çok tuhaf radyo çemberi galaksilerle ilişkili görünmekte ve bu galaksilerin tamamı merkezinde bir süper kütleli kara delik barındırmaktadır.

Çift halka sisteminin boyutları ve yapısı

J131346.9+500320 olarak bilinen bu tuhaf radyo çemberi, yapısı itibariyle oldukça etkileyicidir. Her bir halka yaklaşık 978.000 ışık yılı genişliğinde bulunmakta, bu iki halka ise 2,6 milyon ışık yılı genişliğinde soluk bir hale ile sarılmıştır. Bilinen düzine kadar tuhaf radyo çemberi arasında sadece ikisinin iki halkası bulunmakta olup, bu çift yapı yapıları oldukça nadir kılmaktadır. Araştırmacılar, bu iki halkanın, bir nesneden zıt yönlerde püskürtülen iki akışın tam namlusundan aşağı baktığımız anlamına gelebileceğini düşünmektedir. Ancak bu yapılar, aktif kara deliklerden fırlayan ikiz jetlerin görünümünden farklı özelliklere sahiptir.

Süper kütleli kara deliklerin rolü

Süper kütleli kara delikler, evrenin en aşırı ve güçlü nesneleri arasında yer almakta ve çeşitli kozmik olaylardan sorumlu tutulmaktadır. Bu nesneler beslenirken, kara deliğin kutuplarından uzaya fırlayan devasa plazma jetleriyle sonuçlanabilecek aktivitelere girişmektedir. Ayrıca muazzam rüzgarlar püskürtebilen bu yapılar, galaktik birleşmeler sırasında diğer süper kütleli kara deliklerle çarpışmalar yaşayabilmektedir. Bu tür çarpışmalar oldukça büyük şok dalgaları üretmekte ve kozmik yapıların oluşumunda önemli rol oynamaktadır. J131346.9+500320'nin oluşum mekanizmasına yönelik ipuçları, galaktik süper rüzgarların bu tuhaf radyo çemberlerinin yaratılmasında etkili olabileceğini göstermektedir.

Oluşum mekanizması ve radyo loblarının yeniden canlanması

Araştırmacılar, bu çift halka sisteminin oluşumunu açıklamak için yeni bir hipotez sunmaktadırlar. Büyük ölçekli bir şok veya güçlü bir süper rüzgar, uykuda olan bir radyo lobunu sıkıştırabilmekte ve parçacıklarını halkalar veya kırık kabuklar olarak görünür hale getirebilmektedir. Eğer radyo lobları zaten kalıntı aşamasına ulaştıktan sonra iki kutuplu bir kara delik süper rüzgarı ortaya çıkarsa, ortaya çıkan yapı J131346.9+500320'de görüldüğü gibi önemli boyutlara büyüyen bir ikiz radyo halkası olabilmektedir. Bu nesneden gelen ışık, onun eski ve solan sinkrotron radyasyonu tarafından üretildiğini göstermektedir. Gözlenen tuhaf radyo çemberi, geçmiş kara delik aktivitesinin eski bir kalıntısı olup, parıltısı taze güçlü rüzgarlar veya şoklar tarafından yeniden canlandırılmıştır.

Yurttaş bilim ve profesyonel gökbilimcilerin işbirliği

Bu önemli keşif, yurttaş bilim insanları ve profesyonel gökbilimcilerin işbirliğinin gücünü göstermektedir. RAD@home yurttaş bilimi projesi kapsamında gerçekleştirilen bu çalışma, makine öğrenimi çağında bile insan örüntü tanımanın süregelen önemini vurgulamaktadır. Ananda Hota, bu çalışmanın profesyonel gökbilimcilerin ve yurttaş bilim insanlarının birlikte bilimsel keşfin sınırlarını nasıl zorlayabileceğini gösterdiğini belirtmektedir. Tuhaf radyo çemberleri, şimdiye kadar gördüğümüz en tuhaf ve güzel kozmik yapılar arasında yer almakta ve galaksilerin ile kara deliklerin el ele nasıl birlikte evrimleştiği hakkında hayati ipuçları taşıyabilmektedir.

Diğer keşfedilen nesneler ve kara delik bağlantısı

Araştırmacılar, J131346.9+500320 dışında iki başka nesneyi daha tanımlamışlardır. RAD J122622.6+640622, ucunda büyük bir radyo çemberi olan bükülmüş jetli bir radyo galaksisi olarak tespit edilmiş, RAD J142004.0+621715 ise bir jetin ucunda benzer bir radyo çemberi olan bir radyo galaksisi olarak bulunmuştur. Birlikte ele alındığında, bu üç nesne kara delikleri tuhaf radyo çemberlerinin yaratılmasında güçlü bir şekilde suçlamaktadır. Polonya'daki Ulusal Nükleer Araştırma Merkezi'nden astrofizikçi Pratik Dabhade, bu keşiflerin tuhaf radyo çemberlerinin ve radyo halkalarının izole meraklar olmadığını, aksine kara delik jetleri, rüzgarları ve çevreleri tarafından şekillendirilen egzotik plazma yapılarının daha geniş bir ailesinin parçası olduğunu vurgulamaktadır.

Bu çarpıcı keşif, kozmosun en gizemli yapılarından biri olan tuhaf radyo çemberleri hakkında yeni perspektifler sunmakta ve kara deliklerin evrenin dinamiklerinde ne kadar merkezi bir rol oynadığını göstermektedir. Yurttaş bilim insanlarının bu keşifte oynadığı rol, bilimsel araştırmalarda halkın katılımının ne denli değerli olduğunu bir kez daha kanıtlamıştır.

Etiketler:

tuhaf radyo çemberi ORC kara delik gökbilim kozmik keşif