Hafta sonu geç yatmak gençlerin beynini nasıl değiştiriyor? Sonuçlar şaşırtıcı

ABD'de gerçekleştirilen kapsamlı bir bilimsel araştırma, gençlerin hafta içi ve hafta sonu arasında değişen uyku alışkanlıklarının, sosyal jet lag adı verilen bir duruma yol açtığını ve bu durumun beyin gelişimi üzerinde ciddi etkiler yaratabileceğini gösterdi. Boston Çocuk Hastanesi ile Johns Hopkins Tüm Çocuklar Hastanesi'nin ortak yürüttüğü çalışmada, binlerce ergenin beyin taramaları incelendi. Elde edilen bulgular, gençlerin uyku zamanlamasındaki düzensizliklerin yalnızca yetersiz uykuya neden olmakla kalmayıp, aynı zamanda beyin ağlarının gelişimini de sessizce etkileyebileceğini ortaya koydu.

Uyku düzenindeki değişimin beyin üzerindeki etkileri

Sosyal jet lag, gençlerin hafta içi ve hafta sonu arasında farklı saatlerde yatıp kalkmaları sonucu ortaya çıkan biyolojik bir uyumsuzluk olarak tanımlanıyor. Araştırmada, ergenlerin yüzde 35'inden fazlasının düzenli olarak hafta içi ve hafta sonu arasında farklı uyku düzenlerine sahip olduğu belirlendi. Bu düzensizlik, özellikle beyin gelişimi açısından kritik bir dönemde olan gençlerde, önemli beyin ağlarının işleyişinde değişikliklere yol açabiliyor. Sirkadiyen ritim adı verilen ve vücudun biyolojik saatini yöneten sistem, ergenlik döneminde çocukluktan daha geç çalışmaya başlıyor. Özellikle gece saatlerinde maruz kalınan yapay ışık, melatonin hormonunun salgılanmasını geciktiriyor ve bu da gençlerin daha geç uyumasına sebep oluyor. Toplam uyku süresi yeterli görünse bile, uyku zamanlamasındaki düzensizlikler ruh hali, dikkat ve hafıza üzerinde olumsuz etkilere yol açabiliyor.

Beyin ağlarında gözlenen değişiklikler

Araştırmacılar, ABD genelinde yürütülen ve genellikle ABCD Çalışması olarak bilinen Ergen Beyin Bilişsel Gelişim çalışmasından elde edilen verileri analiz etti. Çalışmaya katılan 3.507 gencin beyin taramaları, hafta içi ve hafta sonu uyku zamanlamalarıyla karşılaştırıldı. Sosyal jet lag'in etkilerini daha iyi anlamak için, gençlerin gerçekten uyudukları saatlerin ortalaması dikkate alındı. Elde edilen sonuçlar, sosyal jet lag süresi arttıkça, beynin talamus bölgesiyle olan bağlantıların zayıfladığını gösterdi. Talamus, uyanıklık ve duyusal sinyallerin işlenmesinde önemli bir rol oynuyor. Ayrıca, dikkat ve dış uyaranlara yanıt verme kapasitesini belirleyen saliyans ağı ile hedef odaklı dikkati yöneten dorsal dikkat ağında da benzer şekilde zayıflamalar tespit edildi. Bu değişiklikler, gençlerin okulda ve günlük yaşamda dikkatlerini toplamakta ve karar vermekte zorlanmalarına neden olabiliyor.

Sosyal jet lag'in gençler üzerindeki sonuçları

Çalışmada, hafta sonu ve okul geceleri arasında iki saatten fazla uyku zamanlaması farkı yaşayan gençlerin, şiddetli sosyal jet lag yaşadığı belirtildi. Özellikle erkekler, Hispanik ve Siyah gençler ile ergenlik döneminde daha ileri olanlar, bu uyumsuzluğu daha sık bildirdi. Ayrıca, sosyal jet lag yaşayan gençlerde vücut kitle indeksinin daha yüksek olduğu gözlemlendi. Uzmanlar, bu farklılıkların yalnızca biyolojik nedenlerle değil, aynı zamanda okul talepleri, evdeki rutinler ve stres gibi çevresel faktörlerle de ilişkili olabileceğini vurguladı. Talamus bağlantılarındaki zayıflama, beyin tarafından duyusal bilgilerin daha az verimli filtrelenmesine ve duygusal tepkilerin yönetilmesinde güçlük yaşanmasına yol açabiliyor. Saliyans ağındaki istikrarsızlık ise dikkat dağınıklığına neden olurken, hedef odaklı dikkat devrelerindeki zayıflama, gençlerin ders çalışma, sınav yapma ya da araç kullanma gibi faaliyetlerde daha fazla çaba harcamasını gerektirebiliyor.