Gizli volkanlar dünyayı tehdit ediyor! Bilim insanlarından kritik uyarı

Dünyanın dört bir yanında, çoğu zaman sessiz ve hareketsiz görünen gizli volkanlar, bilim insanlarının son uyarılarına göre, insanlık için en büyük tehlikelerden birini barındırıyor. Uzmanlar, Sicilya'daki Etna veya ABD'deki Yellowstone gibi ünlü volkanların aksine, neredeyse hiç izlenmeyen ve uzun süredir patlamamış olan bu gizli volkanların, bir sonraki küresel volkanik felakete yol açma olasılığının çok daha yüksek olduğuna dikkat çekiyor. Özellikle Pasifik, Güney Amerika ve Endonezya gibi bölgelerde, tarihi kaydı olmayan volkanların her yedi ila on yılda bir patladığı ve bu patlamaların etkilerinin çoğu zaman tahmin edilemeyecek kadar geniş çaplı olabileceği vurgulanıyor.

Gizli volkanların beklenmedik etkileri

Gizli volkanlar, çoğu insanın farkında olmadığı kadar sık patlama potansiyeline sahip. Son yıllarda yaşanan olaylar, bu tehlikenin boyutunu gözler önüne seriyor. Örneğin, Kasım 2025'te Etiyopya'daki Hayli Gubbi volkanı, 12.000 yıllık sessizliğini bozarak ilk kez patladı. Bu patlama, 8,5 mil yüksekliğe ulaşan kül bulutları oluşturdu ve Yemen'e kadar volkanik malzeme taşıdı. Kül bulutları, kuzey Hindistan'ın hava sahasına kadar sürüklendi. Bu tür olaylar, sadece yerel çevreyi değil, binlerce kilometre ötedeki bölgeleri de etkileyebiliyor. Benzer şekilde, 1982 yılında Meksika'daki El Chichón volkanı, yüzyıllar süren sessizliğin ardından aniden patladı ve bölgedeki yetkilileri hazırlıksız yakaladı. Patlama sırasında sıcak taş, kül ve gazdan oluşan akıntılar geniş orman alanlarını yok etti, nehirler barajlandı, binalar yıkıldı ve kül bulutları Guatemala'ya kadar ulaştı. Meksika'nın modern tarihindeki en ağır volkanik felaketlerden biri olarak kayıtlara geçen bu olayda, 2.000'den fazla kişi hayatını kaybetti ve 20.000'den fazla insan evsiz kaldı. Ancak felaketin etkileri Meksika ile sınırlı kalmadı; atmosfere yayılan kükürt, kuzey yarımkürede sıcaklıkların düşmesine ve Afrika'daki musonların yön değiştirmesine neden oldu. Bu durum, Etiyopya ve Doğu Afrika'da 1983-1985 yılları arasında yaşanan büyük kıtlığın tetikleyicilerinden biri oldu ve yaklaşık 1 milyon insanın hayatını kaybetmesine yol açtı.

Küresel riskler ve yetersiz izleme

Gizli volkanlar, yalnızca bulundukları bölgeyi tehdit etmekle kalmıyor; küresel ölçekte iklimi, tarımı ve toplumsal düzeni de derinden etkileyebiliyor. Tarih boyunca, büyük volkanik patlamalar sonrası yaşanan iklim değişiklikleri, kıtlıklara, salgın hastalıklara ve toplumsal kargaşalara yol açtı. Buna rağmen, günümüzde aktif volkanların yarısından azı düzenli olarak izleniyor. Bilimsel çalışmalar ise ağırlıklı olarak tanınmış birkaç volkan üzerinde yoğunlaşıyor. Örneğin, Etna Dağı hakkında yayımlanan bilimsel makale sayısı, Endonezya, Filipinler ve Vanuatu'daki toplam 160 volkanla ilgili çalışmalardan daha fazla. Oysa bu bölgeler, dünyanın en yoğun nüfuslu ve en riskli volkanik alanları arasında yer alıyor. Bilim insanları, bu dengesizliğin büyük bir tehlike oluşturduğunu, çünkü en büyük patlamaların genellikle uzun süre sessiz kalan ve az izlenen volkanlardan kaynaklandığını belirtiyor. Bu patlamalar, yalnızca çevrelerindeki toplulukları değil, tüm gezegeni etkileyebilecek sonuçlar doğurabiliyor. Geçici olarak küresel sıcaklıkları düşürebiliyor, musonları bozabiliyor ve tarımsal üretimi azaltarak gıda krizlerine yol açabiliyor.

Gizli volkanlar neden göz ardı ediliyor?

Uzmanlar, gizli volkanların yeterince izlenmemesinin ardında insan psikolojisine dayalı bazı önyargıların yattığını ifade ediyor. Birçok kişi, uzun süredir patlamayan bir volkanın tehlikeli olmadığını varsayma eğiliminde. Bu, normalleşme önyargısı olarak adlandırılıyor. Ayrıca, insanlar genellikle akıllarında kolayca canlanan, yani yakın zamanda patlamış veya medyada sıkça yer alan volkanları daha tehditkâr buluyor. Oysa, uzak ve sessiz volkanlar, hafızalarda yer etmediği için riskleri göz ardı ediliyor. Bu durum, yatırım ve izleme çabalarının genellikle ancak bir felaket yaşandıktan sonra artmasına yol açıyor. Örneğin, El Chichón volkanı ancak 1982'deki büyük patlamadan sonra izlenmeye başlandı. Oysa, yapılan araştırmalar, büyük patlamaların üçte ikisinin en az 100 yıldır sessiz kalan volkanlardan kaynaklandığını gösteriyor. Bu nedenle, volkanik felaketlere karşı hazırlıklı olmak için izleme ve erken uyarı sistemlerinin proaktif şekilde kurulması gerekiyor. Toplulukların nasıl tepki vereceğini bilmesi, bilim insanları ile yetkililer arasında etkili iletişim ve koordinasyonun sağlanması, binlerce hayatın kurtarılmasını mümkün kılabilir.