Gizli volkanlar: Dünyanın en büyük tehdidi nereden geliyor?

Dünyanın en tanınmış volkanları genellikle gündemde olsa da, bilim insanları asıl tehlikenin gözden kaçan ve neredeyse hiç izlenmeyen "gizli volkanlar"dan geldiğine dikkat çekiyor. Uzmanlara göre, Sicilya'daki Etna veya ABD'deki Yellowstone gibi popüler volkanlar yerine, uzun süredir sessizliğini koruyan ve çoğu zaman unutulan volkanlar, küresel ölçekte beklenmedik felaketlere yol açma potansiyeline sahip. Bu volkanlar, insanlığın karşılaşabileceği en büyük doğal tehditlerden biri olarak öne çıkıyor.

Gizli volkanlar neden göz ardı ediliyor?

Gizli volkanlar, genellikle aktif olmadıkları ve uzun yıllar boyunca herhangi bir hareketlilik göstermedikleri için hem bilim dünyası hem de kamuoyu tarafından çoğunlukla ihmal ediliyor. Oysa Pasifik, Güney Amerika ve Endonezya gibi volkanik açıdan hareketli bölgelerde, kayıtlara geçmemiş volkanların patlaması her yedi ila on yılda bir yaşanıyor. Bu tür patlamalar, etkileri öngörülemeyen ve geniş çaplı sonuçlara yol açan olaylar olarak kayıtlara geçiyor. Bilim insanları, bu volkanların patlama riskinin sanılandan çok daha yüksek olduğunu ve mevcut izleme sistemlerinin yetersiz kaldığını belirtiyor. Özellikle "gizli volkanlar" ifadesiyle anılan bu yapılar, çevrelerindeki topluluklar için olduğu kadar, küresel iklim ve tarım üzerinde de ciddi tehditler oluşturuyor.

Yakın tarihte yaşanan felaketler ve sonuçları

Gizli volkanlar tarafından tetiklenen felaketlerin en çarpıcı örneklerinden biri, 2025 yılının Kasım ayında Etiyopya'daki Hayli Gubbi volkanında yaşandı. Bu volkan, en az 12.000 yıl boyunca herhangi bir patlama kaydı olmadan sessizliğini korumuştu. Ancak beklenmedik bir şekilde gerçekleşen patlama, 8,5 mil yüksekliğe ulaşan kül bulutları oluşturdu ve volkanik materyal Yemen'e kadar ulaştı. Kül bulutları, kuzey Hindistan hava sahasına kadar sürüklendi ve bölgedeki hava trafiğini olumsuz etkiledi. Bu olay, gizli volkanların ne denli büyük bir risk taşıdığını gözler önüne serdi.

Benzer şekilde, 1982 yılında Meksika'da bulunan El Chichón volkanı, yüzyıllar boyunca sessiz kaldıktan sonra aniden patladı. Bu felaket, yetkilileri hazırlıksız yakaladı ve sıcak taş, kül ile gazdan oluşan çığlar geniş orman alanlarını yok etti. Nehirler barajlandı, binalar yıkıldı ve kül, Guatemala'ya kadar ulaştı. Meksika'da 2.000'den fazla insan hayatını kaybetti, 20.000 kişi ise evlerini terk etmek zorunda kaldı. Ancak felaketin etkileri Meksika ile sınırlı kalmadı; patlamadan çıkan kükürt, atmosferde yansıtıcı parçacıklar oluşturarak kuzey yarımkürede sıcaklıkların düşmesine ve Afrika musonunun yön değiştirmesine neden oldu. Bu değişim, Etiyopya ve Doğu Afrika'da 1983-85 yılları arasında yaşanan kıtlığın başlıca nedenlerinden biri olarak gösteriliyor. Sonuç olarak, yaklaşık 1 milyon insan hayatını kaybetti ve bu trajedi, küresel yardım kampanyalarının başlatılmasına yol açtı.

Bilimsel araştırmalarda dengesizlik ve izleme eksikliği

Gizli volkanlar gibi az bilinen yapıların oluşturduğu risklere rağmen, volkanoloji alanında yapılan yatırımlar ve araştırmalar çoğunlukla tanınmış birkaç volkan üzerinde yoğunlaşıyor. Örneğin, Etna Dağı üzerine yapılan bilimsel çalışmaların sayısı, Endonezya, Filipinler ve Vanuatu'daki toplam 160 volkan üzerine yapılan çalışmalardan daha fazla. Oysa bu bölgeler, dünyanın en yoğun nüfuslu ve en az anlaşılan volkanik alanları arasında yer alıyor. Aktif volkanların yarısından fazlası ise hâlâ izlenmiyor. Bu durum, potansiyel felaketlerin önceden tespit edilmesini ve önlenmesini zorlaştırıyor. Bilim insanları, "gizli volkanlar"ın oluşturduğu risklerin yeterince dikkate alınmadığını ve bu konuda küresel ölçekte bir izleme sisteminin eksik olduğunu vurguluyor.