Bilim insanları demansa benzer hafıza kaybını farelerde tersine çevirdi

Mehmet Can Çoban - Aralık 03, 2025 18:28 | Son Güncelleme Tarihi: Aralık 03, 2025 18:28

Uluslararası araştırmacı ekibi, beyin hücrelerinin enerji üretim merkezleri olan mitokondrinin aktivitesini artırarak, demansa benzer durumda olan farelerdeki hafıza kaybını başarıyla geri döndürdü. Bu çalışma, mitokondriyal işlev bozukluğunun nörodejeneratif hastalıkların temel nedenlerinden biri olabileceğini ilk kez kanıtladı.

Kapat

HABERİN DEVAMI

Beyin hücrelerinin enerji üretim sisteminde meydana gelen bozukluklar, Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıklarla uzun süredir ilişkilendiriliyordu. Ancak bu bağlantının tam olarak nasıl işlediği, mitokondriyal arızanın bu hastalıkların bir nedeni mi yoksa sonucu mu olduğu konusu bilim dünyasında belirsiz kalmıştı. Şimdi yapılan yeni araştırma, bu soruya net bir cevap sunarak demansa benzer semptomların tersine çevrilebileceğini gösterdi.

Mitokondriyal işlev bozukluğunun neden-sonuç ilişkisi

Fransız Ulusal Sağlık ve Tıbbi Araştırma Enstitüsü'nden (INSERM) nörobilimci Giovanni Marsicano, bu araştırmanın önemini şu sözlerle vurgulamıştır: mitokondriyal işlev bozukluğu ile nörodejeneratif hastalıkların semptomları arasında doğrudan bir neden-sonuç bağlantısı kuran ilk çalışma olduğunu belirtmiştir. Araştırma ekibi, bozulmuş mitokondriyal aktivitenin nöronal dejenerasyonun başlangıcının kökeninde yer aldığını ortaya koymaktadır. Bu bulgu, demans ve benzeri hastalıkların tedavisine yönelik yeni kapılar açmaktadır.

Araştırmacılar, mitokondriyal işlevler ile hastalık semptomları arasındaki ilişkiyi kanıtlamak için mitoDREADD-Gs adında yenilikçi bir araç geliştirdiler. Bu araç, klozapin-N-oksit (CNO) adlı bir ilaç kullanarak mitokondriye bir ateşleme anahtarı gibi davranmaktadır. Böylece mitokondriyal aktiviteyi kontrollü bir şekilde artırmak mümkün hale gelmiştir. Bu mekanizmanın geliştirilmesi, mitokondriyal arızanın neden-sonuç ilişkisini test etmek için kritik bir adım olmuştur.

Farelerde ve insan hücrelerinde başarılı sonuçlar

MitoDREADD-Gs mekanizması, demansa benzer semptomlara sahip olacak şekilde genetik olarak tasarlanan farelerde test edildi. Aynı zamanda laboratuvarda yetiştirilen insan hücrelerinde de uygulandı. Her iki ortamda da mitokondriyal arızanın neden olduğu hafıza ve motor sorunlarının başarıyla tersine çevrilebileceği gözlemlenmiştir. Bu sonuçlar, mitokondriyal aktivasyonun demans benzeri durumları iyileştirme potansiyelini güçlü bir şekilde göstermektedir.

Araştırmacılar, mitokondriyal işlevlerin demans semptomlarındaki rolünü daha da doğrulamak için ek deneyler gerçekleştirdiler. Farelere mitokondriyal aktiviteyi sınırlamak için ilaçlar uyguladıktan sonra, mitoDREADD-Gs kullanarak bu kısıtlamaları kaldırmayı başardılar. Bu çift yönlü müdahale, mitokondrinin demans semptomlarında ne kadar kritik bir rol oynadığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, mitokondriyal aktivitenin kontrol edilebilir bir hedef olduğu kanıtlanmıştır.

Gelecekteki tedavi geliştirme çalışmaları

MitoDREADD-Gs aracının kendisi henüz bir tedavi yöntemi değildir; ancak mitokondriyal aktivasyonun araştırılması sırasında sağladığı bulgular, gelecekteki tedavilerin geliştirilmesine yönelik değerli dersler sunmaktadır. Kanada'daki Université de Moncton'dan biyolog Étienne Hébert Chatelain, bu araçın demansın moleküler ve hücresel mekanizmalarını belirlemeye yardımcı olabileceğini ve etkili terapötik hedeflerin geliştirilmesini kolaylaştırabileceğini ifade etmiştir. Araştırmacılar, bu bulguların temel alınarak gelecekte güvenli ve etkili ilaçlar geliştirmeyi hedeflemektedir.

Araştırma ekibi, gelecek adımlar arasında bu yaklaşımın farklı nörodejeneratif hastalık türleri ve psikiyatrik bozukluklar gibi ilgili sorunlarla test edilmesini planlamaktadır. Bundan sonra, insanlarda mitoDREADD-Gs'nin rolünü üstlenecek güvenli ilaçlar geliştirme çalışmaları başlatılabilir. Bu aşama, laboratuvar bulguların klinik uygulamaya dönüştürülmesi açısından son derece önemlidir.

Demansın karmaşık yapısı ve çok yönlü yaklaşım

Farklı demans türlerinin başlama ve gelişme şekillerinin inanılmaz derecede karmaşık olduğu bilinmektedir. Hastalığın ortaya çıkmasında ve ilerlemesinde bir dizi risk faktörü rol oynamaktadır. Bu nedenle, mitokondri dahil olmak üzere bir dizi farklı açıdan soruna yaklaşmanın bilimsel ve tıbbi açıdan büyük değeri vardır. Tek bir faktöre odaklanmak yerine, çok yönlü bir araştırma stratejisi, demansın temel mekanizmalarını daha iyi anlamamızı sağlayacaktır.

Araştırmacılar, mitokondrinin güçlendirilmesinin daha uzun süreler boyunca tam olarak nasıl çalışabileceğine daha yakından bakmak istemektedir. Bu inceleme, mitokondriyal aktivasyonun Alzheimer gibi hastalıkları tedavi etmek için gerçek bir seçenek olup olmadığını anlamada çok önemli olacaktır. Kısa vadeli laboratuvar sonuçlarının uzun vadeli klinik etkinliğe dönüşüp dönüşmeyeceği, bu araştırmanın sonraki aşamalarında belirlenecektir.

Mitokondriyal aktivite restore edilirse neler değişebilir?

INSERM'den nörobilimci Luigi Bellocchio, araştırmanın mevcut odağını şu şekilde açıklamıştır: çalışma şimdi nörodejeneratif hastalıkların semptomlarını etkileyip etkilemediğini görmek ve sonuçta mitokondriyal aktivite restore edilirse nöronal kaybı geciktirip geciktirmediğini veya hatta önleyip önlemediğini görmek için mitokondriyal aktivitenin sürekli uyarılmasının etkilerini ölçmeye çalışmaktan oluşmaktadır. Bu sorular, demans tedavisinin geleceğini şekillendirecek kadar önemlidir.

Mitokondriyal aktivitenin restore edilmesi, nöron kaybını sadece yavaşlatmakla kalmayabilir; aynı zamanda zaten hasar görmüş hücrelerin kısmen iyileştirilmesini de sağlayabilir. Bu potansiyel, demans hastalarının yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilir. Araştırma ekibi, bu hipotezleri test etmek için kapsamlı uzun vadeli çalışmalar yürütmektedir. Sonuçlar, demans tedavisinde paradigma değişikliğine yol açabilir ve milyonlarca hastaya umut sunabilir.

Etiketler:

demans araştırması mitokondri Alzheimer beyin sağlığı nörodejeneratif hastalıklar