İngiliz Enstitü: Türkiye Avrupa Güvenlik Eylemi'nde olmalı

Soru: 20 Mayıs'ta Birleşik Krallık, İsrail ile yürütülen ticaret anlaşması müzakerelerini askıya aldı, İsrail'in Londra Büyükelçisini Dışişleri Bakanlığı'na çağırdı ve Batı Şeria'daki yerleşimcilere yönelik yeni yaptırımlar açıkladı. Bu gelişmeler ışığında Birleşik Krallık, İsrail ve Orta Doğu ülkeleriyle olan diplomatik ilişkilerini, uluslararası hukuk ve insan haklarına bağlılık ilkeleriyle nasıl dengeliyor?

Ellehuus: Evet, odaklanılması gereken asıl konu demokrasi ve insan haklarına saygı, ki Birleşik Krallık da tam olarak bu ilkelere öncelik veriyor. Bir yandan İsrail'in bağımsız bir devlet olarak var olma hakkını destekliyorlar, ancak bu desteğin, demokratik değerlere bağlı ve insan haklarına saygılı bir İsrail vizyonuyla örtüşmesini istiyorlar. Sözünü ettiğiniz yaptırımlar da, İsrail'in mevcut yöneliminin yanlış bir istikamete gittiği yönündeki kanaatin bir yansıması. Birleşik Krallık, bu yaptırımlarla İsrail'e, bu gidişatın ve sergilenen tutumun kabul edilemez olduğu yönünde açık bir mesaj vermeyi ve davranış değişikliğini teşvik etmeyi amaçlıyor.

Birleşik Krallık, Türkiye'yi bölgedeki en önemli ortaklarından biri olarak görüyor ve Suriye'de uzlaşı ile yeniden yapılanma sürecinde öncü bir rol üstlenmesini yapıcı ve olumlu bir gelişme olarak değerlendiriyor. Aynı zamanda, Türkiye'nin, Suriye'nin gelecekte izleyeceği stratejik rotaya yön vermesi ve Orta Doğu'nun tüm bu değişken koşullar altında daha bütünlüklü bir yapı oluşturmasına katkı sağlaması da Londra tarafından destekleniyor. Türkiye ile uzun yıllara dayanan yakın ve istikrarlı ilişkilerin Birleşik Krallık açısından önemli bir kazanım olduğunu düşünüyorum. İki ülke, bölgeyi anlamak, bölge halklarının sesine kulak vermek ve dışarıdan empoze edilmeyen, aksine Türkiye'nin, Ürdün'ün ve diğer bölge ülkelerinin bakış açılarını yansıtan çözüm yolları üretmek konusunda gerçek bir işbirliği geliştirebilir.

Soru: Hem Avrupa'da hem de Orta Doğu'da güvenlik anlayışının yeniden tanımlandığı bir dönemden geçiyoruz. Bu değişen güvenlik ortamında, Türkiye Avrupa güvenliği için ortaya konacak yeni vizyonun şekillenmesine nasıl katkı sunabilir? Aynı şekilde, Orta Doğu'da Avrupa-Türkiye işbirliğini ilerletmek için hangi çerçeveler ya da mekanizmalar temel alınabilir?

Ellehuus: Türkiye, özellikle kara kuvvetlerinin büyüklüğü ve operasyonel kapasitesi bakımından NATO'nun en güçlü müttefiklerinden biri. İttifakın doğusundaki kanadında yer alması, Türkiye'ye hem askeri erişim hem de NATO'ya sunduğu üs imkanları açısından stratejik bir önem kazandırıyor. Türk savunma sanayii, Ukrayna'ya yapılan mühimmat tedarikinde belirleyici bir rol oynadı. ABD'nin perspektifinden bakıldığında, Türkiye, Ukrayna'nın ihtiyaç duyduğu 155 mm topçu mühimmatını üretme kabiliyetine ve üretim kapasitesine sahip yegane ülkeydi. Bu durumu fark eden ABD, Türk savunma sanayii ile işbirliğine giderek bu mühimmatın tedarik zincirini ciddi ölçüde genişletti. Bu bağlamda, Türkiye'nin sunduğu katkının somut ve stratejik bir değeri olduğu açıkça görülüyor.

Avrupa Birliği üyesi olmayan ülkeler olmaksızın, gerçekçi ve etkili bir Avrupa savunmasının inşa edilebileceğine inanmıyorum. Zira NATO'ya baktığımızda, ittifakın toplam savunma harcamalarının ve askeri kapasitesinin yaklaşık yüzde 80'i Avrupa Birliği üyesi olmayan ülkeler tarafından karşılanıyor. ABD, Kanada, Birleşik Krallık, Norveç ve Türkiye; hem kaynak hem de yetenek bakımından bu yükün büyük kısmını taşıyor. Eğer gerçekten Ukrayna'ya desteği sürdürmekten ve Avrupa'nın savunma kapasitesini yeniden inşa etmekten söz ediyorsak, Türkiye bu sürecin merkezinde yer almalı. Ben bu işbirliğinin NATO çatısı altında yürütülmesini arzu ederim, zira NATO, komuta-kontrol planlaması, kabiliyet geliştirme ve komuta yapısı gibi alanlarda değerlendirilmesi gereken kritik kurumsal mekanizmalara sahip.

Ancak NATO bünyesindeki bazı zorluklar, müttefikler arasındaki görüş ayrılıkları ve NATO-AB işbirliğini sınırlayan engeller nedeniyle, Türkiye ile stratejik ortaklığı ilerletmek adına bu işbirliğini zaman zaman NATO dışında, "fikirdaş" ülkelerle birlikte yürütmemiz gerekebilir. Bu şekilde geliştirilecek fikir ve modeller daha sonra Avrupa Birliği ya da NATO'ya entegre edilebilir. Bu bağlamda, Avrupa Birliği'nin Birleşik Krallık ve Norveç ile yeniden yakın işbirliği içinde çalışabileceğini öngörüyorum. Nitekim Trump yönetiminin ilk döneminde, ABD'nin Ukrayna'ya olan bağlılığına dair soru işaretlerinin arttığı bir dönemde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, Londra'da Başbakan Starmer ve Norveç Başbakanı ile birlikte Avrupa güvenliği ve Ukrayna'ya destek konusunda ortak bir duruş sergilemesi son derece güçlü bir mesajdı. Bu tür daha küçük, bölgesel iş birliklerinin, daha büyük uluslararası yapılar içinde ilerlemeyi hızlandırabilecek önemli bir rolü olduğunu düşünüyorum.