Fiji'de deniz alanları yönetimi değişiyor! Yerli hakları ve turizm dengesi

Fiji, Pasifik Okyanusu'ndaki eşsiz doğası ve sörf turizmiyle tanınan bir ada ülkesi olarak, deniz alanlarının yönetiminde köklü bir değişime hazırlanıyor. Hükümetin, geleneksel olarak "qoliqoli" adı verilen deniz alanlarının yönetim haklarını yeniden yerli iTaukei topluluklarına devretme kararı, hem kutlama hem de endişe ile karşılanıyor. Sörf turizmiyle yılda yaklaşık bir milyon ziyaretçiyi ağırlayan Fiji'de, bu adım hem yerli haklarının iadesi hem de turizm gelirlerinin paylaşımı açısından önemli bir dönüm noktası olarak görülüyor.

Geleneksel hakların iadesi ve toplumsal yankılar

Fiji'de denizle olan bağ, iTaukei halkı için doğumdan itibaren başlıyor. Yüzyıllardır süregelen bir gelenek olarak, yeni doğan bebeklerin göbek kordonları, yani vicovico, okyanusun mercan resiflerine bırakılıyor. Bu ritüel, iTaukei'nin deniz üzerindeki koruyucu rolünü simgeliyor ve toplumsal hafızada derin bir yer tutuyor. Ancak, on yıllardır süren deniz hakları tartışmaları, özellikle sörf turizminin yükselişiyle birlikte, yerli toplulukların haklarının gölgede kalmasına yol açtı. 2010 yılına kadar, dünyanın en ünlü sörf noktalarından biri olan Cloudbreak'e erişim, özel anlaşmalar nedeniyle iTaukei halkına kapalıydı. Bu durum, yerli sörfçülerde derin bir hayal kırıklığı ve zaman zaman toplumsal gerilimlere neden oldu.

2010'da, dönemin askeri yönetimi tarafından çıkarılan bir kararnameyle, Fiji'nin resifleri, lagünleri ve plajlarının kullanımına yönelik ödemeler yasaklandı. Böylece, daha önce yerli kabilelere yapılan ödemeler sona erdi ve sörf alanları hem turistlere hem de yerel halka açıldı. Bu değişiklik, genç sörfçülerin gelişimini teşvik etti ancak qoliqoli haklarının ihlali anlamına geldiği için, iTaukei topluluklarının karar süreçlerinden ve turizm gelirlerinden dışlanmasına yol açtı. Yabancı yatırımcıların sahip olduğu tatil köyleri hızla çoğalırken, sörf turizmi de büyük bir ivme kazandı.

Günümüzde ise Fiji hükümeti, qoliqoli alanlarının yönetimini ve bu alanlardan elde edilen gelirlerin paylaşımını yeniden yerli halkın kontrolüne vermek için kapsamlı bir yasa tasarısı hazırladı. Amaç, iTaukei'nin geçim kaynakları olan resifler ve balıkçılık alanlarındaki turizm faaliyetlerinden doğrudan tazminat almasını sağlamak. Başbakan Yardımcısı ve Turizm Bakanı Viliame Gavoka, bu yasal düzenlemenin Fiji'de yerli toplulukların turizm sektöründe daha etkin rol almasını hedeflediğini vurguladı.

Turizmde belirsizlik ve ekonomik etkiler

Turizm, Fiji ekonomisinin bel kemiği konumunda. Ülkenin gayri safi yurt içi hasılasının yaklaşık %40'ı turizmden elde ediliyor ve geçen yıl bu sektör ülkeye 2,5 milyar Fiji doları (yaklaşık 1 milyar ABD doları) kazandırdı. Buna rağmen, birçok iTaukei topluluğu hâlâ kırsal yoksullukla mücadele ediyor ve günlük 1,25 Fiji doları gibi düşük gelirlerle yaşamını sürdürüyor. Yerli ekonomik kalkınma uzmanı Dr. Jekope Maiono, otelciler, tatil köyü sahipleri ve havayollarının, nesiller boyunca korunan geleneksel kaynaklardan faydalandığını, ancak yerli halkın bu gelirlerden adil bir pay alamadığını belirtiyor.

Yeni yasa tasarısı, qoliqoli alanlarının hak sahipliğinin bir hükümet komisyonuna kaydettirilmesini ve bu komisyonun, turizm gelirlerinin paylaşımı ve kiralama süreçlerini denetlemesini öngörüyor. Ancak, turizm sektörü temsilcileri ve bazı otel işletmecileri, uygulamanın pratikte nasıl işleyeceği konusunda netlik bulunmadığını ifade ediyor. Tavarua Island Resort'un genel müdürü Jon Roseman, tasarıya ilişkin belirsizliklerin sürdüğünü dile getirirken, Fiji Otel ve Turizm Derneği de hükümetten daha fazla açıklama talep ediyor. Sektör temsilcileri, turizm kiralarının ve deniz alanlarına erişimin nasıl etkileneceği konusunda ayrıntılı bilgiye ihtiyaç duyulduğunu vurguluyor.

Çevre hukuku uzmanı James Sloan, mevcut durumda otel kiralarının devlet tarafından yönetildiğini ve geleneksel sahiplerin genellikle balıkçılık haklarının kaybı için yalnızca tek seferlik bir ödeme aldığını belirtiyor. Yeni düzenleme ise, qoliqoli haklarının kaydının ardından, bu alanların kiralanması ve gelir paylaşımı süreçlerinin daha şeffaf ve adil şekilde yürütülmesini amaçlıyor. Ancak, ek maliyetlerin turistlere yansıtılması halinde, Fiji'nin bir turizm destinasyonu olarak rekabet gücünün zayıflayabileceği ve kabileler arasında hak anlaşmazlıklarının ortaya çıkabileceği endişesi de dile getiriliyor.