Afganistan'da kadın olmak

Afganistan yazı dizisi - 2, AKŞAM Yazarı Murat ÖZER

Taliban yönetime geldiğinde dünyadan tecrit edilmiş ve ekonomik olarak çökmüş bir ülke buldu. Yüz binlerce genç uyuşturucu batağındaydı ve ülkede güvenli bir şekilde seyahat etmek imkânsız gibiydi. Bu nedenle halkın en büyük talebi asayişin sağlanması oldu. Bu temel sorun büyük oranda çözülmüş durumda.

Önceki yönetimin dünya uyuşturucu üretiminde önemli bir rol üstlendiği biliniyordu. Bu nedenle ülkenin üzerine çökmüş bu karanlık imajın değiştirilmesi yeni yönetimin öncelikli gündemi oldu. Bu alanda elde ettiği başarılar BM'nin raporlarına da yansımış durumda.

ÜLKEDE MONARŞİ YOK

Fakat özellikle kadın hakları ve seçme hürriyeti konusunda yeni yönetime yapılan eleştirilerin büyük kısmı haklılık payı taşıyor. Afganistan İslam dünyasında parlamento tecrübesinin ilk yaşandığı ülkelerin başında geliyor. Aşiretlerin temsil edildiği bir nevi halk meclisi hüviyetindeki Loya Jirga'nın tarihi 1747'ye kadar uzanıyor. 2002'de ilk kez kadınların da katıldığı meclis Taliban iktidarından sonra bir daha toplanmadı.

Afganistan'da yönetimin merkezi Kabil'de. Tüm bakanlıklar başkentte bulunuyor. Ancak "mü'minleri emiri" sıfatını taşıyan devlet başkanı Ahundzade, Kandahar'daki mütevazi medresesinden ayrılmadı. Ülkede bir monarşi yok. Emir, bir şura heyeti tarafından seçiliyor. Fakat alınan kararlar Kandahar'da onaylanmadan hayata geçirilmiyor. Taliban yönetiminden halkın beklentisi meclisin yeniden işler hale getirilmesi ve yönetimde halkın temsilcilerinin de olması.

DİNİ EĞİTİMDE SINIR YOK

Yeni yönetime yönelik eleştirilerin başında kızların 6. sınıftan itibaren okutulmaması ve üniversitelerden kız öğrencilerin çıkartılması geliyor. Kız öğrenciler sadece dini eğitimin verildiği okullarda yaş sınırı olmaksızın okuyabiliyorlar. Bu konuda bir kısıtlama yok. Ancak orta ve yüksek öğretimde kız öğrencileri görmek artık mümkün değil.

Ülkede İslami kuralların uygulanmasıyla ilgili bir tartışma yok. Çünkü bundan önceki yönetimde de İslam şeriatı yasamanın temelini oluşturuyordu. Yeni yönetimin şu anda sessiz olan muhalifleri de İslami gruplardan oluşuyor. Yani tesettür, içki ve uyuşturucu yasağı, suçluların cezalandırılmasında şer'i kuralların uygulanması gibi konularda toplumda büyük bir konsensüs var.

BURKA, BAŞÖRTÜSÜ VE ŞAL

Taliban ilk döneminde sıkıca uyguladığı pek çok hususta oldukça esnemiş durumda. Kabil sokaklarında geleneksel Afgan giysisi olan burkayla dolaşan kadınlar olsa da, çoğunluk başörtüsü ve şalı tercih ediyor. Pek çok kadın, saçlarının çoğunu açıkta bırakacak şekilde usulen bir örtü kullanıyor. Hatta sokakta topuklu ayakkabıları ve ağır makyajlarıyla dolaşan pek çok kadın görmek mümkün.

Elbette bu durum Kabil gibi şehir merkezlerinde böyle. Kandahar ve Mezar-ı Şerif gibi daha muhafazakâr şehirlerde durumun bu kadar esnek olmadığı ifade ediliyor. Ülkede 5 televizyon ve 4 radyo istasyonu faaliyet gösteriyor. Bu mecralarda kadınlar kendilerine yer bulabiliyorlar. Ticari hayatta da kısmen kadınları görmek mümkün.

Kabil sokaklarında geleneksel Afgan giysisi olan burkayla dolaşan kadınlar da var, başörtüsü ve şalı tercih eden de. Ancak birçoğu saçlarının büyük kısmını açıkta bırakacak şekilde usulen bir örtüyle kapatıyor.

TALİBAN'A İRAN ÖRNEĞİ