Hayvanat bahçelerinde yeni bir dönem başlıyor

Savunmasız türlerin korunması için yürütülen çalışmalar, son dönemde genetik saflık ve melezleşme tartışmalarıyla yeni bir boyut kazandı. Özellikle zürafalar üzerinde yapılan son araştırmalar, hayvanat bahçelerinde uygulanan koruma programlarının geleceğiyle ilgili önemli soru işaretleri doğurdu. Bilim dünyasında yankı uyandıran bu gelişmeler, zürafa türlerinin korunması konusunda uzmanlar arasında ciddi görüş ayrılıklarına neden oldu.

Genetik saflık ve melezleşme: tartışmanın odağında ne var?

Uzun yıllar boyunca tek bir tür olarak kabul edilen zürafalar, son dönemde yapılan genetik analizlerle birlikte dört farklı türe ayrıldı. Bu yeni sınıflandırma, koruma stratejilerinin de gözden geçirilmesini zorunlu kıldı. Zürafaların genetik açıdan birbirinden ayrılması, özellikle hayvanat bahçelerinde tutulan bireylerin kökeni ve genetik bütünlüğü konusundaki tartışmaları alevlendirdi. Melezleşme, yani farklı türlerin birbiriyle çiftleşmesi sonucu ortaya çıkan bireyler, genetik saflığın korunmasını savunan uzmanlar tarafından riskli bir durum olarak değerlendiriliyor. Bu uzmanlar, melez zürafaların koruma açısından değerinin azaldığını ve türlerin özgün genetik yapılarının korunmasının zorlaştığını vurguluyor.

Yapılan son araştırmada, Kuzey Amerika'daki 52 esir zürafanın genetik yapısı incelendi ve bu bireyler Afrika'daki 63 vahşi zürafayla karşılaştırıldı. Sonuçlar, esaret altındaki zürafaların büyük çoğunluğunun karışık kökenlere sahip olduğunu ve özellikle kuzey ile retiküle zürafa türleri arasında yaygın bir melezleşme yaşandığını gösterdi. Sadece birkaç bireyde saf genetik yapı tespit edilebildi. Bu durum, hayvanat bahçelerinde sürdürülen koruma programlarının etkinliği ve geleceği açısından yeni tartışmalara yol açtı.

Illinois Üniversitesi Urbana-Champaign'den Prof. Alfred L. Roca'nın öncülüğünde yürütülen çalışma, esir zürafaların on yıllar boyunca melezleşmesinin, bu popülasyonların "sigorta" işlevini zayıflattığını öne sürüyor. Roca'ya göre, genetik olarak uzak türlerin veya melezlerin yavruları, yerel koşullara uyum sağlama konusunda dezavantajlı olabiliyor. Bu nedenle, tür bütünlüğünün korunması ve gelecekteki üreme programlarında genetik saflığın gözetilmesi gerektiği savunuluyor.

Çalışmada ayrıca, hayvanat bahçelerinde genetik olarak saf zürafaların temini için Afrika'dan yeni bireylerin getirilmesi öneriliyor. Ancak bu öneri, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve Erişim ve Faydaların Paylaşımı gibi uluslararası ilkeler doğrultusunda, ilgili ülkelerin ve koruma kuruluşlarının iş birliğiyle yürütülmesi gerektiği vurgulanıyor. Ayrıca, melez bireylerin taşıyıcı olarak kullanılması ve embriyo transferi gibi ileri üreme tekniklerinin de değerlendirilmesi gündeme getiriliyor.

Vahşi popülasyonlar ve koruma yaklaşımları: hangi yol izlenmeli?

Geçmişte tek bir tür olarak değerlendirilen zürafalar, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) Kırmızı Listesi'nde "savunmasız" kategorisinde yer alıyordu. 1985 ile 2015 yılları arasında vahşi zürafa popülasyonunda ciddi bir azalma yaşandı ve sayıları yaklaşık %36-40 oranında geriledi. Ancak son yıllarda yapılan gözlemler, Afrika genelinde zürafa sayısında bir toparlanma olduğunu gösteriyor. Giraffe Conservation Foundation'ın verilerine göre, günümüzde Afrika kıtasında 140 binden fazla zürafa bulunuyor. Bu artış, özellikle güney, kuzey ve retiküle zürafa türlerinde belirgin şekilde gözlenirken, Masai zürafasının popülasyonu ise son yıllarda sabit kalmış durumda.

Prof. Roca'nın çalışmasında, hayvanat bahçelerinde genetik açıdan saf zürafaların korunabilmesi için vahşi doğadan yeni bireylerin yakalanması öneriliyor. Ancak bu yaklaşım, bazı uzmanlar tarafından eleştiriliyor. Zürafa Koruma Vakfı'nın yöneticisi Stephanie Fennessy, hayvanat bahçelerinin koruma çalışmalarında önemli bir rol oynadığını kabul etmekle birlikte, zürafa türlerinin kurtarılmasında asıl sorumluluğun Afrika'daki yerel topluluklara ait olduğunu savunuyor. Fennessy'ye göre, uluslararası üreme programlarına bel bağlamak yerine, zürafaların doğal yaşam alanlarında ve yerel halkın katılımıyla korunması daha etkili bir yöntem.