Dünya dışı yaşam için anahtar olabilir mi? Çernobil'in siyah mantarı araştırılıyor

Ayşegül Gedik - Aralık 19, 2025 14:09 | Son Güncelleme Tarihi: Aralık 19, 2025 14:49

Çernobil'de keşfedilen siyah mantar, radyasyona karşı sağladığı dirençle bilim dünyasında büyük ilgi uyandırdı. Cladosporium sphaerospermum adlı bu mantar, uzay yolculuğunda astronotlar için potansiyel bir koruma yöntemi olarak araştırılıyor.

Kapat

HABERİN DEVAMI

1986 yılında yaşanan Çernobil nükleer felaketi, çevresinde hayatın neredeyse tamamen yok olacağı bir alan bırakacağı düşüncesiyle bilim insanlarının dikkatini çekmişti. Ancak beklenenin aksine, bu bölgede yaşam formlarının hayatta kalma ve uyum sağlama becerileri gözlemlendi. Özellikle Cladosporium sphaerospermum adı verilen siyah mantar türü, radyasyona karşı gösterdiği olağanüstü dirençle öne çıktı. Bu mantarın sadece hayatta kalmakla kalmayıp, yüksek radyasyonlu yüzeyleri tercih ederek orada gelişmesi, bilim insanlarının ilgisini daha da artırdı.

Çernobil'deki siyah mantarın uzay yolculuğuna katkısı

Cladosporium sphaerospermum'un sahip olduğu özellikler, uzay yolculuğu için yeni bir umut ışığı doğurdu. Uzayda, Dünya'nın koruyucu manyetik alanının dışında kalan bölgelerde, yüksek enerjili parçacıklar uzay araçlarına ve astronotlara zarar verebiliyor. Bu tür radyasyon, DNA üzerinde tahribat yaratabiliyor ve uzun vadede ciddi sağlık riskleri oluşturabiliyor. Mühendisler, uzay araçlarını radyasyondan korumak için çeşitli yöntemler geliştirse de, her eklenen koruma malzemesi roketin ağırlığını artırıyor ve bu da maliyetleri yükseltiyor. Bu noktada, kendini yenileyebilen ve radyasyonu absorbe edebilen bir canlı organizmanın, yani siyah mantarın, doğal bir radyasyon kalkanı olarak kullanılabilme ihtimali gündeme geliyor.

İnsanlarda melanin, hücreleri ultraviyole ışınlarından koruyan bir pigment olarak bilinirken, Cladosporium sphaerospermum gibi siyah mantarlarda da bol miktarda melanin bulunuyor. Bilim insanları, bu pigmentin mantarlarda iyonlaştırıcı radyasyonun zararlı etkilerini azaltmada rol oynayabileceğini düşünüyor. İyonlaştırıcı radyasyon, atomlardan elektronları kopararak zararlı kimyasal reaksiyonlara yol açabiliyor. Siyah mantarın radyasyona doğru büyüme eğilimi, yani pozitif radyotropizm göstermesi, bu canlıların radyasyonla baş etmede evrimsel bir avantaj geliştirdiğini gösteriyor. Ayrıca, radyasyonun mantarın metabolizmasını güçlendirebileceği yönündeki radyotrofizm hipotezi de bilim dünyasında tartışılıyor.

Uluslararası Uzay İstasyonu'nda yapılan deneyler

Cladosporium sphaerospermum'un radyasyona karşı potansiyel koruyucu etkisini test etmek amacıyla, bu mantar Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) gönderildi. Araştırmacılar, mantarı kendi kendine çalışan bir CubeLab modülünde ISS'ye taşıdı. Bu modül, iki Raspberry Pi bilgisayarı, entegre bir ışık kaynağına sahip kamera, sıcaklık ve nem sensörleri ile iki radyasyon sensöründen oluşuyordu. Deneyde kullanılan Petri kabı ikiye bölünmüş şekilde tasarlandı; bir yarısı mantar ve besiyeri içerirken, diğer yarısı sadece besiyerinden oluşuyordu. Böylece mantarın varlığı ile yokluğu arasındaki fark doğrudan gözlemlenebildi.

ISS, Dünya'nın manyetik korumasının büyük kısmı içinde yer alsa da, yeryüzüne kıyasla daha yüksek seviyede radyasyona maruz kalıyor. Deney sırasında, mantarın bulunduğu bölümdeki radyasyon sensörü ile kontrol bölümündeki sensör karşılaştırıldı. Deney süresince, mantar tarafındaki sensör dakikada ortalama 147, kontrol tarafındaki sensör ise 151 radyasyon olayı kaydetti. Bu fark, mantarın radyasyonu bir miktar absorbe ettiğini ve potansiyel bir koruma sağladığını gösteriyor. Ayrıca, mantar tabakası kalınlaştıkça bu farkın arttığı gözlemlendi, bu da biyokütlenin koruyucu etkisinin zamanla güçlendiğine işaret ediyor.

Deneyin sonuçları ve büyüme verileri

Deneyin başında, mantarın aşırı büyümesini önlemek için örnekler düşük sıcaklıkta tutuldu. ISS'ye ulaştıktan sonra, sistem düzenli aralıklarla fotoğraf çekerek mantarın büyümesini izledi. Yaklaşık 622,5 saat süren deneyde, mantarın bulunduğu ortamda sıcaklık ortalama 31,5°C'ye ulaştı ve mantar, besiyerinin tamamını kapladı. Araştırmacılar, mantarın büyüme hızının Dünya'daki kontrol grubuna göre %21 daha yüksek olduğunu tespit etti. Bu artış, radyasyonun mantarın büyümesini teşvik edebileceği şeklinde yorumlandı. Ancak, uzay ortamındaki mikrogravitenin de büyüme üzerinde etkili olabileceği unutulmamalı.

Deneyde kullanılan radyasyon sensörleri, tıbbi dozimetreler gibi doğrudan doz ölçümü yapmasa da, iyonlaştırıcı olayları sayarak iki ortam arasındaki farkı ortaya koydu. Mantarın oluşturduğu biyokütle, radyasyonun bir kısmını emerek sensörün daha düşük değerler kaydetmesini sağladı. Bu durum, canlı biyokütlenin ve içerdiği suyun, özellikle hidrojen açısından zengin olması sebebiyle, radyasyonun bir kısmını yavaşlatabileceğini gösteriyor. Melanin pigmentinin ise, radyasyonun neden olduğu zararlı kimyasal reaksiyonları nötralize edici etkisiyle koruyucu rol oynayabileceği düşünülüyor.

Çernobil'den uzaya: Siyah mantarın geleceği

Çernobil'deki siyah mantarın uzayda test edilmesi, canlı bir radyasyon kalkanı oluşturma fikrini güçlendirdi. Bu yaklaşım, astronotların uzun süreli uzay görevlerinde karşılaştıkları radyasyon riskine karşı sürdürülebilir ve kendini yenileyebilen bir çözüm sunabilir. Ayrıca, mantarın biyokütlesinin veya melanin pigmentinin, Ay ya da Mars toprağı gibi yerel malzemelerle birleştirilerek yapısal ve koruyucu özelliklere sahip kompozitler üretilebileceği öngörülüyor. Böylece, uzay araçlarının ya da yaşam alanlarının duvarlarında biyolojik bir koruma katmanı oluşturmak mümkün olabilir.

Ancak, yapılan deneyin bazı sınırlamaları da bulunuyor. Deney, küçük ölçekli bir prensip kanıtı niteliğinde olduğu için, sonuçların genellenmesi konusunda temkinli olunması gerekiyor. Mantarın radyasyonu bitkilerin güneş ışığından faydalandığı gibi doğrudan bir enerji kaynağı olarak kullanıp kullanmadığı kesin olarak gösterilemedi. Gelecekte yapılacak daha kapsamlı ve tekrarlı deneyler, bu koruyucu etkinin farklı koşullarda ne kadar sürdürülebilir olduğunu ortaya koyabilir.

Bilim dünyasında yeni bir sayfa açılıyor

Çernobil'de keşfedilen siyah mantar, radyasyona karşı gösterdiği dirençle yalnızca felaketin yaşandığı bölgede değil, uzay araştırmalarında da umut verici bir rol üstleniyor. Cladosporium sphaerospermum'un sağladığı potansiyel koruma, uzay yolculuklarında karşılaşılan en büyük risklerden biri olan radyasyonun etkilerini azaltmada yeni bir alternatif sunuyor. Eğer bu biyolojik kalkan yöntemi güvenilir ve öngörülebilir hale getirilebilirse, gelecekte astronotların güvenliği için vazgeçilmez bir çözüm olabilir. Bilim insanları, canlı organizmaların sunduğu bu tür yenilikçi yaklaşımların, uzayda yaşamın sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşıdığını vurguluyor.

Etiketler:

Çernobil siyah mantar radyasyon