Bronz Çağı vebasının taşıyıcısı 4.000 yıl sonra bulundu

Orta Çağ'ın Kara Ölüm'ünden bin yıllar öncesinde Avrasya kıtasını kasıp kavuran bir veba salgını, tarih boyunca bilim insanlarını meraklandırmıştır. Uzun süre bu hastalığın sadece insan kalıntılarında izlerine rastlanmış olması, araştırmacıları vebanın bu kadar geniş bir coğrafyaya nasıl yayıldığı sorusuna cevap bulmakta zorlamıştır. Ancak son dönem DNA çalışmaları, bu antik vebanın yayılmasında hayvanların, özellikle evcil hayvancılığın oynadığı kritik rolü gün yüzüne çıkarmıştır. Arkeolog ekiplerinin Bronz Çağı sığırları, keçileri ve koyunlarının kemik ve dişlerinde yaptıkları genetik analizler, vebanın insanlar arasında nasıl bu denli hızlı ve geniş alanlara yayıldığının cevabını vermiştir.

Eski hayvan DNA'sında gizli patojenleri arama

Arkeoloji araştırmaları, Orta Doğu'daki Bereketli Hilal bölgesinden Avrasya'ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada, Bronz Çağı vebasının izlerini takip etmek amacıyla devam etmektedir. Bu kapsamlı çalışmanın bir parçası olarak, bilim insanları antik dönem hayvanlarının kemik ve dişlerindeki DNA parçacıklarını incelemişlerdir. Ancak bu tür eski hayvan DNA örnekleri tamamen bozulmamış değildir; genellikle oldukça parçalı ve hayvanın yaşamı boyunca ile ölümünden sonra vücudunda yaşayan çeşitli organizmaların kalıntılarıyla kirlenmiştir. Arkansas Üniversitesi'nden arkeolog Taylor Hermes, bu zorlukları şöyle açıklamaktadır: eski örneklerde hayvancılık DNA'sını test ettiklerinde, karmaşık bir genetik kirlenme çorbası elde ettiklerini belirtmiştir. Bu durum, hayvan için güçlü bir sinyal elde etmenin önünde büyük bir engel teşkil etse de, aynı zamanda sürüleri ve onların bakıcılarını enfekte eden patojenleri araştırmak için bir fırsat sunmaktadır.

Arkaim'de keşfedilen enfekte koyun ve veba bakterisi

Rusya'nın Güney Ural Dağları'ndaki Arkaim arkeolojik alanında yapılan kazılarda, 4.000 yıllık evcilleştirilmiş bir koyunun kalıntıları ortaya çıkarılmıştır. Hermes ve meslektaşlarının bu kalıntıları inceledikleri sırada, koyunun bir dişinde veba bakterisi Yersinia pestis'in DNA'sına rastladıkları bir patojen tespit ettiler. Önemli olan nokta, bulunan bu antik veba suşunun, Orta Çağ'da olduğu gibi pireleri enfekte edememesidir. Yersinia pestis'in Bronz Çağı sırasında pireleri bir vektör olarak nasıl kullanacağını henüz çözememiş olması, araştırmacıları vebanın insanlar arasında bu kadar geniş bir alana nasıl yayıldığı konusunda uzun yıllar meraklandırmıştır. Arkeologlar, binlerce kilometre uzaklıktaki alanlarda ortaya çıkarılan insan kalıntılarında aynı veba suşunun genetik izlerini bulmuş olmaları, bu sorunun cevabını aramaya devam etmişlerdir.

Bu keşif, Geç Neolitik Bronz Çağı soyunun insan olmayan bir hayvanda veba bakterisinin bulunduğuna dair ilk kanıttır. Araştırmacılar bu bulguyu bu yılın başlarında bir ön baskıda paylaşmış, daha sonra hakemli incelemeye tabi tutmuşlardır. Avrasya Bozkırı'nın geniş otlaklarında dolaşan evcil koyunların, bakteriyi taşıyan ancak ondan hasta olmayan vahşi bir hayvanla karşılaşmış ve ardından onu sürüler ve çobanlar arasında yaymış olabileceğini hayal etmek mümkündür. Ancak araştırma ekibi, insandan koyuna bulaşmanın da dışlanamayacağını belirtmektedir.

Vebanın yayılmasında hayvan ve insan dinamiği

Hermes, insanların hareket etmesinin tek başına yeterli olmadığını, bulduğu enfekte koyunun bu konuda bir atılım sağladığını vurgulamaktadır. Araştırmacılar, artık veba yayılmasını insanlar, hayvancılık ve hala tanımlanmamış bir doğal rezervuar arasında bir dinamik olarak görmektedirler. Bu doğal rezervuar, Avrasya bozkırlarının otlaklarındaki kemirgenler veya göçmen kuşlar olabilir. Eski patojenlerin DNA'sını izlemek oldukça zordur, çünkü insanlar hayvanları diğer insanlara gösterdikleri özenle gömmezler ve bu nedenle kalıntıları genellikle o kadar iyi korunmaz. Arkeologların bulduğu evcil hayvan örneklerinin çoğu aslında insan yemeklerinin artıklarıdır, bu da pişirilmiş olma eğiliminde oldukları anlamına gelmektedir; pişirme işlemi DNA'yı parçalamada kesin bir yoldur.