Amazon yağmur ormanlarında neler oluyor? Bilim insanları uyardı

Amazon yağmur ormanları, son yıllarda giderek daha sık ve şiddetli kuraklıklarla karşı karşıya kalıyor. Bilim insanları, bu devasa ekosistemin 2100 yılına kadar yılda 150 güne varan sıcak ve kurak dönemler yaşayabileceğini öngörüyor. Araştırmalara göre, Amazon'un bu yeni iklim rejimi, 'hipertropikal' olarak adlandırılıyor ve ormanın milyonlarca yıldır deneyimlemediği kadar aşırı koşulları beraberinde getirecek. Uzmanlar, bu değişimin ormandaki ağaç türlerinin hayatta kalma şansını ciddi şekilde azaltabileceği konusunda uyarıyor.

Amazon'da hipertropikal iklimin etkileri

Amazon yağmur ormanları, gezegenimizin en büyük karbon yutaklarından biri olarak biliniyor ve atmosferdeki karbondioksit seviyelerini dengelemekte kritik bir rol oynuyor. Ancak son dönemde yapılan araştırmalar, bölgenin iklim değişikliği nedeniyle alışılmışın dışında bir sıcaklık ve kuraklık rejimine sürüklendiğini ortaya koydu. Bilim insanları, hipertropikal iklimin en son 40 ila 10 milyon yıl önce, Eosen ve Miyosen dönemlerinde var olduğunu belirtiyor. O dönemlerde, küresel sıcaklık günümüzden yaklaşık 14 derece daha yüksekti ve orman yapısı bugünkünden oldukça farklıydı. Amazon'da şu anda yılda sadece birkaç gün veya hafta süren sıcak kuraklıklar yaşanırken, iklim değişikliğinin etkisiyle bu sürenin 2100 yılına kadar yılda 150 güne kadar çıkabileceği öngörülüyor. Bu durum, sadece kuru mevsimle sınırlı kalmayıp yağışlı döneme de yayılabilir. Araştırmacılar, bu yeni hipertropikal iklimin ormandaki ağaç türlerinin hayatta kalmasını zorlaştıracağını ve ekosistemin dengesini bozacağını vurguluyor.

Ağaçlar ve ekosistem üzerindeki sonuçlar

Amazon'daki ağaçlar, kuraklık dönemlerinde suya ulaşmakta güçlük çekiyor ve bu nedenle karbondioksit emilimini durdurmak zorunda kalıyor. Araştırmalarda, ağaçların yapraklarındaki gözenekleri kapatarak su kaybını önlemeye çalıştığı, ancak bunun aynı zamanda CO2 alımını da engellediği tespit edildi. Bu süreç, bitkilerde büyüme ve onarım için gerekli olan karbon döngüsünü sekteye uğratıyor. Toprak neminin %33'ün altına düştüğü anlarda, ağaçların özsuyunda kabarcıklar oluştuğu ve bu durumun bitkilerin su dolaşımını engellediği gözlemlendi. Bu tür emboliler, ağaçların ölümüne yol açıyor. Özellikle 2015 ve 2023 yıllarındaki El Niño dönemlerinde, bu kritik toprak nemi eşiğinin aşıldığı ve kitlesel ağaç ölümlerinin yaşandığı belirlendi. Bilim insanları, Amazon'daki yıllık ağaç ölüm oranının şu anda %1'in biraz üzerinde olduğunu, ancak 2100 yılına kadar bu oranın %1,55'e çıkabileceğini öngörüyor. Bu oran küçük görünse de, Amazon'un büyüklüğü göz önüne alındığında, ekosistemde büyük kayıplara yol açabilir.

Hızlı büyüyen ve yavaş büyüyen ağaç türlerinin geleceği

Çalışmalar, hızlı büyüyen ağaç türlerinin, su ve CO2 ihtiyacının fazla olması nedeniyle sıcak kuraklıklara karşı daha hassas olduğunu gösteriyor. Buna karşılık, yavaş büyüyen türler, örneğin sarı ipê (Handroanthus chrysanthus) ve Shihuahuaco (Dipteryx micrantha), artan sıcaklık ve su stresi koşullarına daha iyi uyum sağlayabilir. Ancak bu türlerin de değişen çevre koşullarına ne kadar dayanabileceği belirsizliğini koruyor. Eğer yavaş büyüyen türler bu zorlu koşullara adapte olabilirse, Amazon'un bitki örtüsünde zamanla bu türlerin baskın hale gelmesi bekleniyor. Fakat bu değişim, ormanın karbon depolama kapasitesini ve biyolojik çeşitliliğini olumsuz etkileyebilir.